اسکیزوفرنی (Schizophrenia)

علائم اختصاصی و نوعی برای اسکیزوفرنی وجود ندارد؛ گرچه علائم معینی به‌طور ثابت در بیماران اسکیزوفرنی یافت می‌شود که بر اساس آن علائم، معیارهای تشخیصی اسکیزوفرنی پایه‌گذاری شده‌اند.

1)اختلال در فرایند تفکر

در فرایند تفکر بیماران اسکیزوفرنی به شیوه‌های گوناگون، اختلال نمایان می‌شود.

• اختلال در شکل تفکر : در اثر این نوع تفکر بیمار دچار تداعی‌های خیالی و تصادفی می‌شود.
• اختلال در جریان فکر : به‌صورت تغییراتی در سرعت بروز افکار که متداول‌ترین آن توقف فکر است که در آن رشته افکار ناگهان گسسته می‌شود. (مکث فکری)
• اختلال کنترل فکر : در این اختلال بیماری با نوعی تجربه ذهنی روبه‌رو می‌شود که ممکن است در وی نسبت به فرایند افکار خویش احساس بیگانگی به وجود آید.
• اختلال محتوای فکر : آشکارترین آن هذیان است. هذیان اولیه به‌صورت ناگهانی در ذهن بیمار پیدا می‌شوند که اغلب بدون زمینه مشخص قبلی هستند.

2)عملکرد نادرست ادراکی

اختلالات ادراکی به شکل سوءتعبیر درکی و توهم ظاهر می‌شوند. سوء تعبیر درکی بیشتر در نزد بیماران اسکیزوفرنی پارانویائی مشاهده می‌شود. کسانی که سوءظن آن‌ها باعث می‌شود تا محیط اطراف خود را نادرست و غیرواقعی تعبیر و تفسیر کنند.

در بین تمام انواع بیماران اسکیزوفرنی می‌توان توهمات را مشاهده کرد. این توهمات ممکن است روی کیفیات حسی مختلف از قبیل حس شنوایی، بینایی و لامسه اثر بگذارند ولیکن توهم شنوایی متداول‌ترین شکل توهم مشاهده‌شده است. ممکن است بیمار صداهایی را بشنود که مستقیماً او را مورد خطاب قرار می‌دهند. صداها ممکن است از محیط اطراف بیمار به گوش برسند یا ممکن است از درون مغز بیمار شنیده شوند.

3)اختلالات عاطفه

این اختلال در انواع مختلف اسکیزوفرنی مشترک است و حدود نیمی از این بیماران ممکن است به افسردگی مبتلا شوند؛ آنان به هنگام افسردگی اغلب دست به خودکشی می‌زنند. افسردگی به‌ویژه در مرحله حاد بیماری شایع است اما افسردگی ممکن است به شکل مزمن طی دوره کاهش علائم بیماری نیز بروز کند. با پیشرفت بیماری این حالات عاطفی ایجاد می‌شود:

• کمبود عاطفه (کندی عاطفی)
• عدم توانایی در تجربه کردن لذت از هرگونه فعالیت
• گسیختگی بین فکر و عاطفه (ناهمخوانی عاطفی)
• اضطراب

4)اختلالات رفتار و حرکت

طیف وسیعی از اختلالات رفتاری در اسکیزوفرنی مشاهده می‌شود.

• احساسات انفعالی : به بیمار این حس دست می‌دهد که برخی یا تمام اعمال او توسط نیروهای خارجی کنترل می‌شود.
• حرکت : اداواطوار، رفتار کلیشه‌ای، اطاعت کورکورانه
• وضعیت بدنی : وضعیت بدنی قالبی، نگهداری حالت بدن در وضعیت‌های خاص به مدت طولانی (انعطاف‌پذیری مومی شکل)
• تکلم : پرحرفی، تکلم کتابی، تکرار پاسخ‌ها (پژواک کلامی)، واژه‌پردازی، تکرار کلام
• رفتار عمومی : روسپیگری، ارتکاب جنایات جزئی، اعمال تکانه‌ای، تهییج کاتاتونیایی، بهت، جمع‌آوری و نگهداری آشغال

بر طبق طبقه‌بندی سنتی اسکیزوفرنی، آن را به ۶ گروه زیر تقسیم‌بندی می‌کنند:

• اسکیزوفرنی ساده
از دست دادن تدریجی انگیزه، علاقه، جاه‌طلبی و ابتکار عمل همراه با کندی عاطفی
• اسکیزوفرنی هبه فرنیایی
سازمان نایافتگی قابل ‌ملاحظه تفکر همراه با رفتارهای ابتدایی، بی‌سازمانی و قهقرایی
• اسکیزوفرنی کاتاتونیایی
رفتارهای حرکتی نابهنجار قابل ‌ملاحظه، شیوه رفتاری ویژه، رفتارهای کلیشه‌ای، حالات بدنی مخصوص، بهت، تهییج و اختلالات تکلم
• اسکیزوفرنی پارانوئید
دارای هذیان، گزند و آسیب یا بزرگ‌منشی غالباً همراه با توهم، تنش، سوءظن و اغلب دارای احساس خصومت و پرخاشگری
• پارافرنیا
هذیان کاملاً نظام‌یافته که در طول سال‌ها تغییر پیدا نمی‌کند و معمولاً بدون ازهم‌پاشیدگی نظام شخصیتی همراه می‌باشند.
• سایر انواع فرعی
حالات پارانوئیدی، کودکی، شبه نوروتیک، نهفته، باقی‌مانده، شبه اسکیزوفرنی و کاتاتونیای دوره‌ای

زمینه ارثی

در بین دوقلوهای یک تخمکی یعنی افرادی که دارای خمیرمایه ارثی مشابهی هستند، درصورتی‌که یکی از آن‌ها به اسکیزوفرنی مبتلا شود ۴۰ تا ۶۰ درصد احتمال دارد که دوقلوی دیگر نیز به این بیماری مبتلا شود. کسانی که خمیرمایه کاملاً یکسانی با فرد مبتلا ندارند یعنی خواهران و برادران معمولی ۱۰ تا ۲۵ درصد در معرض خطر ابتلا هستند.

کودکانی که از مادران اسکیزوفرنی متولدشده‌اند و سپس در خانواده‌هایی که دارای سابقه اسکیزوفرنی نیستند پرورش‌یافته‌اند خطر ابتلا ۱۰ درصد می‌باشد.

تشخیص اسکیزوفرنی مستلزم یک ارزیابی دقیق از علائم مختلف بالینی، شیوه شروع بیماری، پیشرفت آن و نتایج حاصل از درمان اسکیزوفرنی است. برای تشخیص دقیق و قابل‌اعتماد بیماری نظام‌های تشخیصی مختلفی ایجادشده است.

تشخیص افتراقی

به دلیل اینکه اسکیزوفرنی دارای نشانه‌های متعددی است تشخیص افتراقی اسکیزوفرنی شامل انواع گسترده‌ای از اختلالات روان‌پریشی و عصب‌شناختی است. حالات اصلی که باید به آن‌ها توجه شود عبارت‌اند از:

• سایر اختلالات روانی پریشی (بیماری افسردگی، شیدایی، حالات شبه اسکیزوفرنی، روان‌پریشی ناشی از مصرف دارو)
• اختلالات عصبی-روانی از قبیل حالات اضطرابی، علائم تبدیلی، روان رنجوری وسواسی (اسکیزوفرنی شبه نوروتیک)
• بیماری‌های شدید مغزی (اسکلروز متعدد، اختلالات تحلیل رفتگی مغزی و صرع)
• حالات گیجی حاد
• اختلالات شخصیت

معیارهای تشخیصی اسکیزوفرنی

1. وجود علائم روان‌پریشی اختصاصی (الف، ب و پ) برای حداقل یک هفته:

الف) حداقل دو تا از علائم زیر موجود باشد:

• هذیان‌ها
• توهمات بارز
• بی‌ربطی یا سست بودن واضح تداعی‌ها
• رفتار کاتاتونیایی
• افت عاطفه یا عاطفه به‌شدت نامناسب

ب) هذیان‌های غیرعادی (از قبیل پخش افکار و یا اینکه بیمار، توسط یک شخص مرده تحت کنترل قرار دارد)
پ) توهمات شدید مربوط به صدا با محتوایی بی‌ارتباط با حالات افسردگی یا سرخوشی و شنیدن صداهایی که پی‌درپی اعمال او را تفسیر می‌کنند و همچنین شنیدن دو صدا یا بیشتر که با یکدیگر مکالمه می‌کنند.

2. عملکرد مربوط به حیطه‌های شغلی، ارتباطات اجتماعی و مواظبت از خود به‌صورت قابل ‌ملاحظه پایین‌تر از بالاترین سطح نائل‌آمده در قبل از بیماری.
3. اختلال اسکیزوافکتیو و اختلال خلق با ویژگی‌های روان‌پریشی رد شده باشند.
4. علائم مستمری از اختلال به مدت شش ماه با یا بدون علائم مقدماتی یا مرحله باقی‌مانده.
5. عوامل جسمانی در بروز یا حفظ نشانگان رد شده باشد.

داروشناسی

داروهایی که اثر دوپامین را در سیناپس‌های عصبی بلوکه می‌کنند در درمان اسکیزوفرنی مؤثر هستند. این امر احتمال درست بودن فرضیه‌ای را که در آن اسکیزوفرنی ناشی از افزایش فعالیت دوپامینرژیک یا افزایش تعداد گیرنده‌های دوپامینی با حساسیت بیش‌ازحد در مغز بیماران تصور می‌شود، افزایش می‌دهد. همچنین این واقعیت که داروهای آزادکننده دوپامین از قبیل آمفتامین‌ها حالاتی شبیه به روان پریشی پارانویایی مزمن ایجاد می‌کنند نیز فرضیه دوپامین را تقویت می‌کند. دوزهای مختلف داروهای ضد روان‌پریشی که از آن‌ها در روال بالینی مشابه استفاده می‌شود، تأثیرشان را در بازداری گیرنده‌های دوپامینرژیک اعمال می‌کنند. داروهای هم فرمول با فلوپنتیکسول که از داروهای ضد روان‌پریشی قوی هستند گیرنده‌های دوپامینی را بازداری نمی‌کنند و تأثیر بسیار کمتری در درمان بیماری اسکیزوفرنی دارند. در ضمن داروهای توهم‌زا که در نواحی سروتونرژیک عمل می‌کنند حالاتی از روان‌پریشی را باعث می‌شوند که شباهت به حالات اسکیزوفرنی دارد.

کنترل روانی اجتماعی

گرچه داروهای ضد روان‌پریشی تکیه‌گاه اصلی درمان هستند لیکن به آن‌ها می‌توان مداخلات روانی-اجتماعی را نیز افزود که شامل روان‌درمانی فردی، خانواده‌درمانی، گروه‌درمانی می‌شود که در همه آن‌ها سعی می‌شود به فرد برای زندگی در جامعه آموزش داده شود.

© سایت پزشکی و سلامت دکتر سوشا