اختلالات وابسته به مواد مخدر (opioid-related disorders)

تریاک

تریاک معمولاً به رنگ قهوه‌ای سیر و دارای قوامی خمیری است که با بویی شبیه به آمونیاک یا ادرار مانده که هنگام سوختن بوی خاصی شبیه چسب‌دوقلو می‌دهد. بسته‌بندی آن به‌صورت لول، حبه قند و یا کیک می‌باشد. پس از مصرف تدخینی (کشیدن) تریاک ماده‌ای به رنگ قهوه‌ای سوخته و براق به‌دست می‌آید که سوخته نام دارد. گاهی آن را در آب حل کرده و به‌صورت شربت بنفش‌رنگی مصرف می‌کنند.

سوخته تریاک را در آب حل می‌کنند و می‌جوشانند. سپس آن را از صافی عبور می‌دهند. آنچه باقی می‌ماند تفاله نام دارد. محلول حاصل را مجدداً حرارت می‌دهند. با این کار ماده خمیری و سفت و غلیظی به رنگ قهوه‌ای روشن به‌دست می‌آید که شیر نام دارد. تریاک به شکل خوراکی، تدخین یا تزریقی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

هروئین

پودر بسیار نرم و سفیدرنگی است. رنگ قهوه‌ای هروئین نشان ناخالصی آن است. هروئین را در بسته‌های پلاستیکی به شکل مخروطی بسته‌بندی می‌کنند.

کدئین

ماده سفیدرنگی است که به‌صورت قرص‌های خالص یا به‌صورت ترکیب با استامینوفن، آسپیرین یا شربت سرفه مورداستفاده معتادان قرار می‌گیرد.

مرفین

پودر سفید یا کرم و گاهی به رنگ قرمز آجری است که تلخ و بدمزه است.آمپول‌های مرفین در تزریقات وریدی، عضلانی و زیر جلدی استفاده می‌شود.

سوءمصرف این مواد در کلیه طبقات اقتصادی-اجتماعی وجود دارد. در طبقات اقتصادی-اجتماعی پایین بیشتر گزارش‌شده است. در شهرها و نیز مردها بیشتر است.

بررسی‌ها نشان داده که ۹۰% افراد وابسته به مواد مخدر از مشکلات دیگر روان‌پزشکی رنج می‌برند. اختلال افسردگی اساسی، اختلال اضطرابی، اختلال شخصیت ضداجتماعی و سوءمصرف الکل شایع‌ترین اختلالات روان‌پزشکی هستند.مصرف این مواد در افراد مبتلابه سوءمصرف مواد دیگر و اختلال شخصیت مرزی نیز شایع است.

عوامل روان پویایی-یادگیری و زیست‌شناختی در ایجاد این اختلال مطرح هستند.اختلال سیستم‌ انتقال دهنده‌های عصبی از نوع دوپامینو نورآدرنرژیک، کم فعالیتی سیستم با مبنای ژنتیک از عوامل بیولوژیکی است که در ایجاد این بیماری مطرح است.

مرگ‌ومیر ناشی از مصرف مقادیر زیاد (اوردوز)، تصادفات و خودکشی، انتقال هپاتیت B و نیز ایدز در روش‌های استفاده تزریقی، سوءمصرف این مواد را یکی از معضلات بهداشتی دنیا ساخته است.

مسمومیت با مواد مخدر(افیونی)

به دنبال مصرف ترکیبات افیونی، تغییرات روان‌شناختی و رفتاری بارزی ایجاد می‌شود. فرد در ابتدا احساس سرخوشی می‌کند. این سرخوشی به‌تدریج با کج‌خلقی و بی‌تفاوتی جایگزین می‌شود. تندی و کندی فعالیت روانی، اختلال قضاوت و اختلال عملکرد شغلی و اجتماعی از تبعات دیگر آن است. تنگی مردمک چشم‌ها، گیجی، کما و اختلال در توجه و تمرکز نیز دیده می‌شود. خشکی دهان و خارش بدن به‌خصوص خارش بینی مشهود است.

در مصرف مقادیر زیاد (اور دوز) کندی تنفس، کاهش خطرناک دمای بدن، کاهش فشارخون، کندی ضربان قلب و کما دیده می‌شود. وجود علائم سه‌گانه‌ افت تنفس، مردمک نقطه‌ای و کما قویاً نشان‌دهنده مسمومیت با مقادیر زیاد ترکیبات افیونی است. مسمومیت با مقادیر زیاد مواد مخدر از موارد اورژانس پزشکی است.

در فردی که مدت طولانی و به مقدار زیاد مواد مخدر مصرف می‌کرده است به دنبال کاهش مصرف آن، علائم ترک ظاهر می‌شود: خلق افسرده، تهوع و استفراغ، دردهای عضلانی، اشک ریزش، آب‌ریزش بینی، اتساع مردمک‌ها، سیخ شدن موها، تعریق، اسهال، خمیازه، تب و بی‌خوابی. به‌ طور کلی ترکیبات کوتاه اثر علائم ترک شدید و کوتاه و ترکیبات طولانی الاثر علائم ترک خفیف‌تر و طولانی‌تر دارند.

در مورد مورفین و هروئین معمولاً در فردی که ۲ تا ۳ هفته مصرف مداوم داشته، ۶-۸ ساعت پس از آخرین مصرف، علائم ترک ظاهر می‌شود. علائم ترک معمولاً در طی روزهای دوم و سوم به حداکثر رسیده، پس از ۷-۱۰ روز از بین می‌رود. بعضی از علائم ممکن است به مدت ۶ ماه یا بیشتر طول بکشد. در مورد متادون که طولانی اثرتر است علائم ترک طی ۱-۳ روز پس از قطع ظاهرشده و در طی ۱۰-۱۴ روز کامل می‌شود.

ملاک‌های تشخیصی برای مسمومیت با مواد مخدر (افیونی)

• مصرف اخیر یک ماده افیونی
• تغییرات غیر انطباقی رفتاری یا روان‌شناختی قابل ‌ملاحظه بالینی (مثل نشئه اولیه و در پی آن بی‌حالی، بی‌احساسی، تحریک یا کندی روانی-حرکتی، قضاوت مختل یا عملکرد اجتماعی و شغلی مختل) که در ضمن یا اندکی پس از مصرف یک ماده افیونی ظاهر می‌شود.
• انقباض مردمک (یا اتساع مردمک به دلیل فقدان یا کمبود اکسیژن ناشی از مصرف مقادیر زیاد) و یک یا چند تا از نشانه‌های زیر که در جریان یا به فاصله‌ای کوتاه پس از مصرف ماده افیونی ظاهر می‌شود.

• خواب‌آلودگی
• اختلال تکلم
• اختلال در توجه یا حافظه

در صورتی که علائم بالا ناشی از یک اختلال پزشکی عمومی نبوده و اختلال روانی دیگری توضیح بهتری برای آن ارائه نمی‌کند.

ملاک‌های تشخیصی برای ترک مواد مخدر

• قطع یا کاهش مصرف ماده افیونی که قبلاً به مدت طولانی و مقدار زیاد استفاده‌شده
• تجویز یک آنتاگونیست (مقلد) ماده افیونی پس از یک دوره مصرف ماده افیونی

سه تا یا بیشتر از نشانه‌های زیر که ضمن چند دقیقه تا چند روز از ملاک اول ظاهر می‌شود:

• بی‌قراری و کسالت
• تهوع یا استفراغ
• دردهای عضلانی
• آب‌ریزش بینی و چشم
• اتساع مردمک، سیخ شدن موها یا تعریق
• اسهال
• خمیازه کشیدن
• تب
• بی‌خوابی

• علائم باعث ناراحتی قابل ‌ملاحظه بالینی یا تخریب در عملکرد اجتماعی، شغلی یا سایر زمینه‌های مهم باشد.
• ناشی از یک اختلال پزشکی عمومی نبوده و اختلال روانی دیگری توضیح بهتری برای آن ارائه نمی‌کند.

درمان مسمومیت با مقادیر زیاد مواد مخدر

این وضعیت یک اورژانس پزشکی است. مهم اقدام سریع برای حمایت ارگان‌های حیاتی و تأمین کارکرد مناسب قلب و ریه است. تزریق نالوکسان (Naloxan) به میزان 40 میلی‌گرم  وریدی منجر به رفع علائم حاد می‌شود. این تزریق در طی ۳۰-۴۵ دقیقه به‌دفعات (۴ تا ۵ بار) می‌توان تکرار کرد. با توجه به اینکه اثر نالوکسان کوتاه‌تر است باید مواظب عود علائم مسمومیت بود.

درمان علائم ترک

گرچه علائم سندروم ترک مواد مخدر ناخوشایند است، در افرادی که ازنظر جسمی سالم هستند تهدیدکننده حیات نیست. البته در افرادی که مشکلات قلبی دارند و نیز در سالمندان این امر باید بااحتیاط صورت پذیرد. هدف از درمان علائم سندروم ترک عبارت است از کاهش شدت ناراحتی بیمار. کاهش تدریجی میزان مصرف مواد  افیونی در یک دوره زمانی ۲۱ روزه در بعضی از موارد مؤثر است.

استفاده از متادون

متادون یک ماده مخدر مصنوعی با نیمه‌عمر طولانی است.نیمه‌عمر طولانی دارو این امکان را فراهم می‌سازد تا در وعده واحد روزانه استفاده شود. مصرف خوراکی آن نیز یکی از مزیت‌های این داروست. در این روش در حقیقت ابتدا بیمار را به متادون وابسته می‌کنند (متادون جایگزین ماده مصرفی دیگری می‌شود) سپس به‌تدریج متادون را نیز قطع می‌کنند. علائم ترک متادون خفیف‌تر است. در صورت نیاز علائم ترک متادون را با کلونیدین(CLONIDINE) کنترل می‌کنند. میزان مصرف روزانه متادون از ۲۰ تا ۸۰ میلی‌گرم در روز تفاوت می‌کند. طرفداران استفاده از این روش معتقدند که استفاده از متادون منجر به کاهش رفتار بزهکارانه شده، در جهت بهبود فعالیت‌های اجتماعی فرد مؤثر بوده و یا با استفاده خوراکی دارو از خطرات داروهای تزریقی (هپاتیت، ایدز و …) اجتناب می‌شود.

مخالفین این روش معتقدند که استفاده از این دارو بسیار طولانی، پرخرج و بعضاً ناموفق است.

استفاده از کلونیدین (clonidine)

کلونیدین یک آگونیست(مقلد) آلفادو آدرنرژیک(از انتقال دهنده‌های عصبی) است. این دارو بسیاری از علائم و نشانه‌های سندروم ترک مواد مخدر را مهار می‌کند. تقریباً ۷۵% علائم و نشانه‌های سندروم ترک به‌خصوص افزایش فعالیت سیستم خودکار یا غیرارادی بدن، اضطراب و علائم گوارشی را مهار می‌کند. اما بر ولع شدید برای مواد مخدر، بی‌خوابی و درد مفاصل و عضلات تأثیر جدی ندارد.

درمان با آنتاگونیست‌های مواد مخدر

نتالترکسون(Netaltrexone) یک آنتاگونیست خوراکی طولانی الاثر است که مصرف آن با مهار گیرنده‌های mu باعث مهار خصوصیات آرام‌بخشی، ضد دردی و نشئگی مواد مخدر می‌شود. این روش درمانی در افرادی که حمایت‌های اجتماعی خوبی داشته و خود نیز تمایل قوی برای ترک دارند مؤثر است.

• با روزهای سخت ترک سیگار راه بیایید
• حقایق جنجالی در خصوص سیگارهای الکترونیکی !

© سایت پزشکی و سلامت دکتر سوشا