تغذیه بعد از شیمی درمانی (برای تقویت سیستم ایمنی بدن)

بعد از شیمی درمانی چه بخوریم

مجله پزشکی و سلامت دکتر سوشا : مراقبتهای بعد از شیمی درمانی تأثیر زیادی در بازگشت هرچه سریع‌تر بیماران به وضعیت عادی دارد. یکی از مهم‌ترین مسائلی که بیماران سرطانی بعد از شیمی درمانی با آن روبه‌رو هستند، مسئله تغذیه می‌باشد. تغذیه بیماران بعد از شیمی درمانی می‌تواند تحت تأثیر مراقبت های دهانی نامناسب، خستگی، درد، تب و همچنین بسیاری علائم دیگر که مرتبط با سرطان و درمان آن هستند، باشد. شما باید بدانید که چگونه با این علائم مبارزه کنید و با ویژگی‌های یک رژیم غذایی مناسب بعد از شیمی درمانی آشنا شوید.

شایع‌ترین مشکلات تغذیه‌ای در طول درمان سرطان و بعد از شیمی درمانی عبارتند از:

• از دست دادن اشتها
• تغییر در طعم، مزه یا بوی غذا
• یبوست
• اسهال
• خشکی دهان
• تهوع
• زخم های دهانی
• گلو درد و بلعیدن مشکل (دیسفاژی)
• استفراغ
• افزایش وزن
• کاهش وزن
• عدم تحمل لاکتوز

بی اشتهایی بعد از شیمی درمانی

کاهش اشتها یا از دست دادن آن، به این معناست که شما تمایلی به غذا خوردن نداشته باشید یا نتوانید مقدار زیادی غذا بخورید. این یک مشکل رایج است که در طول سرطان و بعد از شیمی درمانی و سایر درمان‌های سرطان رخ می‌دهد. ممکن است از دست دادن اشتها را فقط برای یک یا دو روز و یا در طول دوره درمانی خود تجربه کنید.

علت بی اشتهایی بعد از شیمی درمانی

هیچ‌کس نمی‌داند که چه چیزی باعث از دست دادن اشتها می‌شود. برخی از دلایل احتمالی آن عبارتند از:

• خود بیماری سرطان
• خستگی
• درد
• احساساتی مانند استرس ، ترس، افسردگی و اضطراب
• عوارض جانبی سرطان مانند تهوع، استفراغ یا تغییراتی در طعم و بوی غذاها

درمان از دست دادن اشتها بعد از شیمی درمانی

• برای منوی غذای روزانه خود برنامه‌ریزی کنید.
• کالری‌های خود را بشمارید. از غذاهای با کالری بالا و دارای پروتئین استفاده کنید (مانند میلک شیک ها، اضافه کردن کره به غذا و غیره).
• برای خود بسته هایی از مواد غذایی داشته باشید که هر موقع خواستید در دسترستان باشند.
• سعی کنید حداقل یک سوم کالری و پروتئین مورد نیاز خود را در وعده صبحانه مصرف کنید.
• خوردن 5-6 وعده غذایی وعده غذایی در روز (این کار کمک می‌کند تا کالری و پروتئین اضافی‌تری را کم‌کم به رژیم غذایی‌تان اضافه کنید).
• از امتحان کردن طعم‌ها و غذاهای جدید نترسید؛ زیرا ممکن است اشتهای شما را تحریک کند.
• مقدار زیادی آب بنوشید.
• بهداشت دهان و دندان را رعایت کنید.

مشکل بلع غذا در افراد تحت شیمی درمانی (دیسفاژی)

• بعد از شیمی درمانی ، استفاده از غذاهای نرم ممکن است مشکلات بلع را بهبود دهد؛ زیرا این تیپ غذاها ساده‌تر بلع می‌شوند.
• استفاده از میلک شیک های پر از کالری و پروتئین را فراموش نکنید. زیرا این نوع خوراکی‌ها خصوصاً در زمانی که مشکلات بلع وجود دارند به خوبی تحمل می‌شوند.
• غذاهای جامد را به طور کامل بجوید.

علت تهوع و استفراغ بعد از شیمی درمانی

تهوع و استفراغ بعد از شیمی درمانی رایج‌ترین شکایت بیماران می‌باشد. می‌بایست از خوردن یکسری از غذاها و انجام یکسری از کارها بعد از شیمی درمانی اجتناب کرد مانند:

• غذاهای داغ و تند
• غذاهای چرب یا غذاهای سرخ‌شده.
• غذاهای شیرین
• وعده‌های غذایی حجیم.
• غذاهای دارای بوی قوی
• خوردن یا نوشیدن سریع
• نوشیدن همراه با وعده‌های غذایی.
• دراز کشیدن بعد از غذا

این نکات را رعایت کنید :

• خوردن وعده‌های غذایی مکرر و کم‌حجم در طول روز
• خوردن غذاها در دمای یخچال و یا دمای اتاق
• دهان را با آب لیمو پس از غذا بشویید.
• مکعب‌های یخ، شیرینی‌های نعنایی، یا آب‌نبات‌های سخت را بمکید.
• حواس خودتان را هنگام خوردن با تماشای تلویزیون، گوش دادن موسیقی یا مطالعه پرت کنید.

می‌توانید سایر روش‌های درمان تهوع مانند استفاده از داروهای گیاهی و یا پزشکی سنتی را نیز امتحان کنید.

جلوگیری از اسهال در زمان شیمی درمانی

برای جلوگیری از اسهال بعد از شیمی درمانی می‌بایست از مصرف یکسری از غذاها اجتناب کنید:

• غذاهای داغ و تند
• مواد غذایی دارای فیبر بالا (به‌عنوان مثال میوه و سبزیجات خام و غلات کامل).
• غذاهای چرب یا سرخ‌شده
• دسرهای سنگین
• آجیل، دانه‌ها و یا میوه‌های خشک.

نوشیدنی‌هایی که بیماران در طول و بعد از شیمی درمانی نباید مصرف کنند:

• نوشیدنی‌هایی که بسیار گرم یا سرد هستند.
• نوشیدنی‌هایی حاوی کافئین (قهوه، چای قوی، نوشابه و احتمالاً شکلات).
• از مصرف محصولات حاوی شیر (لبنیات) اجتناب کنید.

نکاتی که برای پیشگیری از اسهال می‌بایست در رژیم غذایی خود رعایت کنید:

• غذاهای با فیبر کم و یا دارای فیبر محلول استفاده کنید (به عنوان مثال برنج، موز، نان سفید، بلغور جو دوسر، سیب زمینی پخت شده، مرغ بدون پوست و یا بوقلمون).
• مقدار سدیم (نمک) و پتاسیم را در رژیم غذایی خود افزایش دهید.
• مقدار زیادی مایعات بنوشید.

یبوست در دوران شیمی درمانی

یبوست بعد از شیمی درمانی می‌تواند ناشی از درمان‌های سرطان و داروهای ضد درد این دوره باشد.

برای کاهش یبوست بعد از شیمی درمانی می‌توانید غذاهای مناسب برای رفع یبوست استفاده کنید. رعایت این نکات در رژیم غذایی نیز می‌تواند مفید باشد:

• مقدار فیبر (میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل) را افزایش دهید.
• به مقدار زیاد مایعات بنوشید.
• در برخی موارد رژیم کم فیبر همراه با افزایش مایعات می‌تواند کمک‌کننده باشد.

در صورت ادامه یافتن یبوست بعد از شیمی درمانی ، لازم است که درباره رژیم غذایی مناسب برای حل این مشکل با متخصص تغذیه و پزشک خود مشورت نمایید.

خشکی دهان بعد از شیمی درمانی ( xerostomia )

مراقبت از دهان ، مخصوصاً در طول و بعد از شیمی درمانی بسیار مهم است؛ زیرا تأثیر زیادی روی تغذیه شما خواهد گذاشت. خشکی دهان بعد از شیمی درمانی عارضه رایجی است که می‌بایست برای درمان آن، نکاتی را در رژیم غذایی خود رعایت کنید.

مقالات متعددی درباره عوارض و روش‌های درمان خشکی دهان وجود دارند. رعایت نکات زیر می‌تواند مفید باشد:

• از یک محلول قرقره مناسب استفاده کنید. نیم تا یک قاشق چای‌خوری نمک یا جوش شیرین را در یک لیوان آب حل کنید. سپس با استفاده از آن دهان خود را شستشو دهید.
• اجتناب از مواد مراقبت از دهان که باعث خشکی دهان می‌شوند (محصولات حاوی الکل یا پراکسید).
• دهان خود را با کمک بزاق مصنوعی مرطوب نگه دارید.
• یک مقدار روغن زیتون و یا روغن گیاهی را مزمزه کنید و ببلعید. این کار دهان و مری را در حدود 15 دقیقه روان می‌کند. برخی از افراد نمی‌توانند این حالت را تحمل کنند.

زخم دهان بعد از شیمی درمانی (استوماتیت)

• در صورت داشتن زخم‌های دهانی بعد از شیمی درمانی ، در رژیم غذایی خود از مواد غذایی نرم، پوره یا مایعات استفاده کنید تا میزان جویدن را کاهش دهید.
• از مصرف مرکبات و گوجه‌فرنگی و محصولات دارای آن‌ها خودداری کنید.
• سعی کنید میزان مصرف کالری و پروتئین خود را از طریق مصرف میلک شیک های تقویت شده افزایش دهید.

تغییرات طعم‌ها

برخی از افراد بعد از شیمی درمانی دچار تغییر در طعم، مزه یا بوی غذا می‌شوند. این افراد در وهله اول می‌بایست اصول بهداشت و مراقبت از دهان و دندان را رعایت کنند. برخی از نکات مفید در زیر آورده شده است:

• از یک محلول قرقره مناسب استفاده کنید. نیم تا یک قاشق چای‌خوری نمک یا جوش شیرین را در یک لیوان آب حل کنید. سپس با استفاده از آن دهان خود 5-4 بار در روز شستشو دهید.
• سعی کنید با مکیدن آبنبات های نعنایی یا لیمویی دهان خود را تازه نگه دارید.
• سعی کنید از ظروف پلاستیکی استفاده کنید.
• برای بهبود طعم مواد غذایی به آنها سبزیجات، چاشنی و ادویه جات اضافه کنید. از طعم‌های ملایم اجتناب کنید (مانند وانیل). از میوه‌های تازه استفاده کنید.

غذاهای بعد از شیمی درمانی

خوردن غذاهای مناسب می‌تواند به کاهش عوارض جانبی بعد از شیمی درمانی، تقویت سیستم ایمنی بدن و افزایش سرعت بهبود بدن کمک کند.

ماست

ماست یک انتخاب غذایی مناسب برای بعد از شیمی درمانی می‌باشد. ماست دارای طعمی ملایم و دلپذیر است که مانع از ایجاد حالت تهوع می‌شود. همچنین حاوی پروتئین و کلسیم است که به حفظ سلامت استخوان‌ها و عضلات کمک می‌کند. همچنین باکتری‌های سالم موجود در ماست مانند لاکتوباسیلوس بولگاریکوس (Lactobacillus bulgaricus) می‌تواند سیستم ایمنی بدن را تقویت کند. مهم است که بیماران شیمی درمانی فقط ماست پاستوریزه مصرف کنند، زیرا ماست غیر پاستوریزه می‌تواند باعث بیماری‌ های ناشی از مواد غذایی شود.

گوشت کبابی

غذاهایی که دارای پروتئین بالا هستند، مانند گوشت گاو کبابی نیز گزینه مناسبی در تغذیه بعد از شیمی درمانی محسوب می‌شوند. غذاهای پر از پروتئین باعث افزایش انرژی و جلوگیری از تخریب ماهیچه‌های بدن می‌شود. پروتئین موجود در گوشت گاو نیز به بهبود بدن بعد از شیمی درمانی و مبارزه با عفونت‌ها کمک می‌کند. برای جلوگیری از ایجاد حالت تهوع بعد از شیمی درمانی ، کباب را همراه با مقداری سیب زمینی، هویج و اندکی ادویه تهیه کنید و از کباب کردن بیش از حد آن بپرهیزید.

بروکلی پخته شده

بهتر است بعد از شیمی درمانی برای افزایش سطح انرژی و کمک به مبارزه با سرطان روزانه پنج وعده یا بیشتر از سبزیجات و میوه‌جات مانند کلم بروکلی استفاده کنید. متأسفانه بعد از شیمی درمانی، باید از مصرف سبزیجات خام اجتناب شود؛ زیرا ممکن است باعث ایجاد بیماری های خطرناک ناشی از غذا شود. اعتقاد بر این است که پختن سبزیجات مانند بروکلی باعث کشتن میکروارگانیسم های مضر آن می‌شود و باعث می‌شود که این مواد غذایی برای بیماران ایمن شوند؛ زیرا سیستم ایمنی بیماران بعد از شیمی درمانی تضعیف می‌شود.

موز

میوه‌ها مانند موز حاوی آنتی‌اکسیدان هستند که به مبارزه با سرطان کمک می‌کنند. فواید موز بسیار زیادی است و یکی از بهترین انتخاب‌های میوه برای بیماران شیمی درمانی می‌باشد. اعتقاد بر این است که میوه‌هایی که دارای لایه محافظتی هستند مانند موز، میکروارگانیسم‌های کمتری دارند؛ بنابراین بیماران را بعد از شیمی درمانی کمتر بیمار می‌کنند. موز به خوبی با غذاهای دیگر ترکیب می‌شود و به راحتی می‌توان با افزودن یک منبع غذایی غنی از پروتئین مانند پنیر یا کره بادام زمینی به آن، یک میان وعده کامل تهیه کرد.

مقالات پیشنهادی دکتر سوشا :

• ناباروری زنان بعد از شیمی درمانی
• اسهال بعد از شیمی درمانی
• مراقبتهای بعد از شیمی درمانی
• تهوع و استفراغ بعد از شیمی درمانی

مرجع تخصصی پزشکی و سلامت دکتر سوشا