مننژیت | (Meningitis)

علائم اولیه مننژیت ممکن است شباهت به بیماری آنفلوانزا داشته باشد. علائم این بیماری ممکن است در عرض چند ساعت یا چند روز بعد از آغاز بیماری بارز گردد.

علائم و نشانه‌های احتمالی بیماری مننژیت در افراد بزرگ‌تر از 2 سال

• بالا رفتن تب به طور ناگهانی
• گرفتگی گردن
• سردرد شدید که غیر طبیعی به نظر برسد.
• سردرد همراه با تهوع یا استفراغ
• سردرگمی یا مشکل در تمرکز
• تشنج
• خواب‌آلودگی یا مشکل در بیدار ماندن
• حساسیت به نور
• از دست دادن اشتها و تشنگی
• راش پوستی (گاهی اوقات مثلاً در مننژیت مننگوکوکی)

علائم بیماری مننژیت در نوزادان

نوزادان و کودکان زیر 2 سال ممکن است این علائم را نشان دهند:

• تب شدید
• گریه دائمی
• خواب‌آلودگی یا تحرک پذیری بیش از حد
• بی‌فایده یا کندی
• تغذیه ضعیف
• ایجاد برآمدگی در ناحیه نرم بالای سر نوزاد
• سفت شدن بدن و گردن کودک

همچنین نوزادان مبتلا به مننژیت هنگام در آغوش گرفتن، بدنشان سفت‌تر از حالت طبیعی باشد.

عفونت‌های ویروسی شایع‌ترین علت مننژیت هستند، پس از آن عفونت‌های باکتریایی و به ندرت عفونت‌های قارچی نیز می‌توانند عامل آن باشند. از آنجایی که عفونت‌های باکتری می‌توانند تهدیدکننده حیات باشند، شناسایی به موقع علت بیماری مننژیت امری ضروری است.

مننژیت باکتریایی

باکتری‌هایی که به جریان خون وارد می‌شوند و به مغز و نخاع مهاجرت می‌کنند، مننژیت باکتریایی حاد را ایجاد می‌کنند؛ اما همچنین ممکن است زمانی که باکتری‌ها به طور مستقیم به پرده مننژ حمله می‌کنند، ایجاد گردد. این ممکن است ناشی از عفونت گوش یا سینوس، شکستگی جمجمه یا به ندرت پس از عمل جراحی رخ دهد.

چندین باکتری وجود دارند که می‌تواند مننژیت باکتریایی حاد را به وجود آورند:

1 – استرپتوکوک پنومونیه (پنوموکوک)

این باکتری شایع‌ترین علت مننژیت باکتریایی در نوزادان، کودکان و بزرگسالان در ایالات‌متحده است. همچنین شایع‌ترین علت پنومونی یا عفونت گوش و سینوس‌ها می‌باشد. یک واکسن وجود دارد که می‌تواند به جلوگیری از این عفونت کمک کند.

2 – نایسریا مننژیتدیس (Neisseria meningitidis)

این باکتری یکی دیگر از علل مننژیت باکتریایی است. این باکتری‌ها معمولاً باعث عفونت دستگاه تنفسی فوقانی می‌شوند، اما در صورت ورود به جریان خون، باعث ایجاد مننژیت می‌شوند. این یک عفونت بسیار مسری است که عمدتاً نوجوانان و بزرگسالان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این امر می‌تواند موجب شیوع گسترده این بیماری در خوابگاه‌ها، مدارس شبانه‌روزی و پایگاه‌های نظامی شود. یک واکسن وجود دارد که می‌تواند به جلوگیری از این عفونت کمک کند.

3 – هموفیلوس آنفلوانزا (Haemophilus influenzae)

باکتری هموفیلوس آنفلوانزا نوع b در گذشته یکی از مهم‌ترین عوامل مننژیت باکتریایی در کودکان بود. امروزه به دلیل توسعه واکسنی به نام Hib شیوع مننژیت‌های ناشی ا ز هموفیلوس آنفلوانزا کاهش یافته است.

4 – لیستریا منوسایتوژنز (Listeria monocytogenes)

این باکتری‌ها را می‌توان در پنیرهای غیر پاستوریزه، هات داگ و گوشت‌های غیربهداشتی یافت کرد. زنان باردار، نوزادان، افراد مسن و افراد مبتلا به ضعف سیستم ایمنی بیشتر در معرض عفونت با این باکتری قرار دارند. ليستريا می‌تواند از سد جفتي عبور کند و عفونت دوران بارداري را به نوزاد منتقل کند.

مننژیت ویروسی

مننژیت ویروسی معمولاً خفیف است و اغلب به خودی خود برطرف می‌شود. اکثر موارد مننژیت در ایالات‌متحده به‌وسیله یک گروه از ویروس‌ها به نام انتروویروسها (enteroviruses) ایجاد می‌شوند که در اواخر تابستان و در اوایل پاییز شایع‌تر هستند. ویروس‌هایی چون ویروس هرپس سیمپلکس، اچ آی وی، اوریون، ویروس غرب نیل و برخی دیگر می‌توانند باعث ایجاد مننژیت ویروسی شوند.

مننژیت مزمن

زمانی که ارگانیسم‌هایی که رشد کند دارند (مانند قارچ‌ها و ميکوباکتريوم توبرکلوزيس) به غشاء مننژ حمله کنند باعث مننژيت مزمن می‌شوند. مننژیت مزمن پس از دو هفته یا بیشتر ایجاد می‌گردد. علائم مننژیت مزمن – سردرد، تب، استفراغ و اختلالات ذهنی – شبیه به مننژیت حاد می‌باشد.

مننژیت قارچی

مننژیت قارچی نسبتاً غیر معمول است و در صورت ایجاد، باعث مننژیت مزمن می‌شود. گاهی ممکن است علائم مننژیت باکتریایی حاد را نیز بارز سازد. مننژیت قارچی مسری نیست. مننژیت کریپتوکوک رایج‌ترین مننژیت قارچی است که بر افراد مبتلا به نقص سیستم ایمنی مانند ایدز تأثیر می‌گذارد. این نوع از مننژیت اگر با داروهای ضد قارچی درمان نشود، می‌تواند تهدیدکننده حیات باشد.

سایر علل مننژیت

مننژیت همچنین ممکن است به علت عوامل غیر عفونی، مانند واکنش‌های شیمیایی، آلرژی‌های دارویی، برخی از انواع سرطان‌ها و بیماری‌های التهابی مانند سارکوئیدوز ایجاد گردد.

برخی از عوامل خطر برای مننژیت عبارتند از:

واکسیناسیون نامنظم

خطر مننژیت در افرادی که برنامه واکسیناسیون کودکی خود را تکمیل نکرده‌اند، افزایش می‌یابد.

سن

بیشتر موارد مننژیت ویروسی در کودکان زیر سن 5 سال رخ می‌دهد. مننژیت باکتری در افراد زیر 20 سال رایج است.

زندگی در یک محیط شلوغ

دانشجویان ساکن در خوابگاه‌ها، پرسنل پایگاه‌های نظامی و کودکان مدارس شبانه‌روزی و مراکز مراقبت از کودکان در معرض خطر بیشتری برای مننژیت مننگوکوکی هستند. این احتمالاً به این دلیل است که باکتری عامل مننژیت توسط مسیر تنفسی گسترش می‌یابد و به سرعت از فردی به فرد دیگر منتقل می‌شود.

بارداری

بارداری خطر ابتلا به لیستریوز (عفونت با باکتری لیستریا منوسایتوژنز) را افزایش می‌دهد. این باکتری ممکن است باعث مننژیت شود. ليستریوز خطر سقط جنين ، زايمان زودرس و تولد نوزادان نارس را افزايش می‌دهد.

ضعف سیستم ایمنی

ایدز ، مصرف الکل، دیابت ، استفاده از داروهای ضد فشارخون و عوامل دیگر که سیستم ایمنی بدن شما را تحت تأثیر قرار می‌دهد، باعث افزایش خطر ابتلا به مننژیت می‌شوند. برداشتن طحال نیز شما را در خطر ابتلا به این بیماری قرار می‌دهد؛ بنابراین بیماران بدون طحال باید به طور مرتب واکسینه شوند تا این خطر به حداقل برسد.

عوارض مننژیت می‌تواند بسیار شدید باشد. هرچقدر تأخیر بیشتری در درمان این بیماری اتفاق بیفتد، خطر تشنج و آسیب‌های عصبی دائمی افزایش بیشتری پیدا می‌کند. از جمله این عوارض می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• از دست رفتن شنوایی
• مشکلات حافظه
• ناتوانی در یادگیری
• آسیب به مغز
• تشنج
• نارسایی‌های کلیوی
• شوک
• مرگ

با درمان به موقع، حتی بیمارانی که به نوع شدید مننژیت دچار باشند نیز می‌توانند بهبود پیدا کنند.

پزشک می‌تواند مننژیت را بر اساس معاینه فیزیکی، گرفتن سابقه پزشکی و همچنین انجام یکسری آزمایشات تشخیصی خاصی به راحتی تشخیص دهد. در طول معاینه، پزشک ممکن است علائم عفونت را در اطراف سر، گوش، گلو و پوست ناحیه ستون فقرات بررسی کند. همچنین ممکن است برای تشخیص دقیق، آزمایشات زیر را درخواست کند:

کشت خون

در این روش خون فرد در ظروف خاصی کشت داده می‌شود تا از نظر وجود میکروارگانیسم‌های خاصی که باعث مننژیت می‌شوند، بررسی گردد. همچنین ممکن است بخش کوچکی از نمونه خون بر روی یک اسلاید (سطحی شیشه‌ای و شفاف) قرار گیرد و از زیر میکروسکوپ مورد بررسی قرار گیرد.

تصویربرداری

با درخواست تصاویر دقیقی چون سی‌تی‌اسکن و یا MRI ممکن است تورم یا التهاب در ناحیه سر نشان داده شود. همچنین عکس‌برداری اشعه X و یا سی‌تی‌اسکن از ناحیه سینوس‌ها و قفسه سینه نیز می‌تواند وجود عفونت در سایر نواحی که منجر به مننژیت شود را نشان دهد.

نمونه‌گیری از مایع نخاعی

برای تشخیص قطعی مننژیت نیاز به گرفتن نمونه از مایع نخاعی (CSF) می‌باشد. در افراد مبتلا به مننژیت، اغلب سطح قند (گلوکز) در مایع نخاعی پایین و تعداد گلبول‌های سفید و سطح پروتئین‌های آن بالا است.

آزمایش DNA

اگر پزشک شما مشکوک به مننژیت ویروسی باشد، ممکن است یک آزمایش DNA مبتنی بر واکنش زنجیره‌ای پلیمریزاسیون (PCR) درخواست کند. راه دیگر بررسی آنتی‌بادی‌های ضد ویروسی خاصی است که در خون ایجاد می‌گردند.

درمان بیماری مننژیت بستگی به نوع مننژیت دارد. در ادامه به متداول‌ترین روش‌های درمان مننژیت اشاره می‌گردد.

درمان مننژیت‌های باکتریایی

درمان مننژیت باکتریایی حاد باید بلافاصله با تزریق آنتی بیوتیک های وریدی آغاز گردد. نوع آنتی بیوتیک بسته به نوع مننژیت انتخاب می‌شود و در مواردی ممکن است نیاز به تجویز ترکیبی آنتی بیوتیک ها باشد. پس از آن نیز با تجویز کورتیکواستروئیدها سعی می‌شود از عوارض مننژیت مانند تورم مغزی و تشنج پیشگیری به عمل آید. گاهی ممکن است نیاز به تخلیه سینوس‌ها و یا حفرات ماستوئید گوش‌ها باشد.

درمان مننژیت‌‎های ویروسی

آنتی بیوتیک ها نمی‌توانند مننژیت ویروسی را درمان کنند. بیشتر موارد مننژیت ویروسی در عرض چند هفته به صورت خود به خودی بهبود می‌یابند. درمان موارد ملایم مننژیت ویروسی معمولاً شامل موارد زیر است:

• استراحت مطلق
• مصرف مقدار زیادی مایعات
• استفاده از داروهای مسکن برای کمک به کاهش تب و تسکین دردهای بدن

همچنین ممکن است پزشکتان برای کاهش تورم در مغز، داروهای کورتیکواستروئیدی و برای کنترل تشنج، داروهای ضد تشنج تجویز کند. در صورتی که ویروس هرپس (عامل مولد تبخال) باعث مننژیت شما شده باشد، یک داروی مؤثر برای آن موجود است که پزشک آن را تجویز خواهد کرد.

درمان سایر انواع مننژیت

اگر علت مننژیت شما معلوم نباشد، پزشک شما ممکن است تا زمان مشخص شدن علت، درمان ضد ویروسی و آنتی بیوتیکی را به صورت هم‌زمان شروع کند.

• مننژیت‌های مزمن بر اساس عامل مولدشان درمان می‌گردند. از داروهای ضد قارچی برای درمان مننژیت قارچی و از ترکیبی از آنتی بیوتیک های خاص برای درمان مننژیت توبرکلوزیسی استفاده می‌شود. با این وجود به دلیل عوارض زیاد این داروها، معمولاً پزشک تا تشخیص دقیق علت مننژیت مزمن صبر خواهد کرد.
• مننژیت غیر عفونی به دلیل واکنش‌های آلرژیک یا بیماری‌های خود ایمنی ممکن است با تجویز کورتیکواستروئیدها درمان شود. در برخی موارد درمان ممکن است لازم نباشد، زیرا این وضعیت می‌تواند به تنهایی حل شود. مننژیت مرتبط با سرطان نیاز به درمان‌های مرتبط با سرطان دارد.

اغلب باکتری‌ها و ویروس‌هایی که باعث مننژیت می‌شوند به راحتی از طریق سرفه، عطسه، بوسیدن، استفاده مشترک از ظروف غذاخوری، مسواک یا سیگار منتقل می‌گردد.

این مراحل می‌توانند به پیشگیری از مننژیت کمک کنند:

دست‌ها را بشویید.

به کودکانتان بیاموزید که به طور مرتب دست‌هایشان را بشویند. این کار خصوصاً قبل از غذا خوردن و بعد از رفتن به توالت، حضور در مجامع عمومی یا بازی کردن با حیوانات اهمیت زیادی دارد.

بهداشت را به خوبی رعایت کنید.

هیچ‌گاه از نوشیدنی‌ها، غذاها، وسایل، لوازم آرایشی-بهداشتی، مسواک و دیگر لوازم این‌چنینی به صورت اشتراکی استفاده نکنید. این موضوع را به کودکانتان نیز بیاموزید.

سبک زندگی سالمی داشته باشید.

سعی کنید سیستم ایمنی بدنتان را با ورزش منظم، استراحت کافی و پیروی از یک رژیم غذایی سالم و سرشار از میوه‌ها و سبزیجات و غلات کامل تقویت کنید.

دهانتان را بپوشانید.

زمانی که نیاز به سرفه یا عطسه کردن دارید، جلوی دهان و بینی خود را بپوشانید.

هنگام بارداری مراقبت بیشتری بر خوراک خود داشته باشید.

در دوران بارداری سعی کنید مصرف مواد غذایی فراوری‌شده چون سوسیس و کالباس را به کل قطع کنید. همچنین کلیه گوشت‌های مصرفی خود را در دمای حدود 74 درجه سانتی گراد طبخ کنید. از خوردن پنیرهای محلی غیر پاستوریزه نیز خودداری کنید.

واکسیناسیون در مقابل مننژیت

برخی از انواع مننژیت باکتریایی به راحتی از طریق واکسیناسیون قابل پیشگیری هستند. شایع‌ترین واکسن‌های پیشگیری از مننژیت باکتریایی عبارتند از:

واکسن هموفیلوس آنفلوانزا تیپ b

در ایالات‌متحده امریکا از واکسن هموفیلوس آنفلوانزا در برنامه روتین واکسیناسیون استفاده می‌شود و تجویز آن از حدود 2 ماهگی آغاز می‌گردد. این واکسن همچنین برای بزرگسالانی که به کم خونی داسی شکل یا ایدز مبتلا هستند، نیز توصیه می‌گردد. بعلاوه افرادی که طحال خود را برداشته‌اند نیز بهتر است این واکسن را به طور مرتب تزریق کنند.

واکسن کونژوگه پنوموکوکی (PCV13)

این واکسن نیز به عنوان بخشی از برنامه روتین واکسیناسیون کودکان کمتر از دو سال در امریکا به کار می‌رود. در کودکانی 5-2 ساله‌ای که بیشتر در معرض خطر مننژیت پنوموکی قرار دارند، نظیر افرادی که بیماری‌های قلبی مزمن یا بیماری‌های ریه یا سرطان دارند، دوز بالاتری از این واکسن تجویز می‌گردد.

واکسن‌های پلی ساکاریدی پنوموکوکی (PPSV23)

کودکان بزرگ‌تر و بزرگسالانی که نیاز به حفاظت در مقابل باکتری پنوموکوک دارند می‌بایست این واکسن را تزریق کنند. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها توصیه می‌کند افرادی که بیش از 65 سال و یا کمتر از دو سال که سیستم ایمنی ضعیفی دارند و یا از بیماری‌های مزمن نظیر دیابت، بیماری‌های قلبی یا کم خونی داسی شکل رنج می‌برند و همچنین افرادی که طحال خود را برداشته‌اند، این واکسن را دریافت کنند.

واکسن کونژوگه مننگوگوک

مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها تجویز یک دوز از واکسن مننگوکوک در سن 12-11 سالگی و یک دوز یادآور در 16 سالگی را توصیه کرده است. اگر واکسن اولین بار در سنین 15-13 سالگی تجویز شود، دوز یادآور بهتر است در 18-16 سالگی تزریق شود. اگر اولین تزریق در 16 سالگی انجام شود نیازی به دوز یادآور نیست.

اگر شما یا فردی از اعضای خانواده‌تان، علائم زیر را داشت فوراً به پزشک مراجعه کنید:

• تب
• سردرد شدید و غیرقابل تحمل
• گیجی
• استفراغ
• گرفتگی گردن

مننژیت باکتریایی جدی است و در صورت شروع نکردن به موقع درمان آنتی بیوتیکی می‌تواند در عرض چند روز منجر به مرگ بیمار شود. درمان با تأخیر، باعث افزایش خطر آسیب‌های مغزی دائمی یا مرگ می‌شود.