فیبروئیدهای رحم (Uterine fibroids)

در زنان علائم شایع فیبروئیدهای رحم عبارت‌اند از:

• خونریزی قاعدگی شدید
• دوره‌های قاعدگی طولانی مدت – هفت روز یا بیشتر
• فشار لگنی یا درد لگن
• تکرر ادرار
• سختی تخلیه مثانه
• یبوست
• کمردرد و یا پادرد

به ندرت، یک فیبروئید می‌توانید درنتیجه رشد ناشی از زیاد شدن جریان خون ،درد حادی ایجاد کند. محرومیت از مواد مغذی،باعث می‌شود فیبروئید شروع به از بین رفتن کند. محصولات فرعی حاصل از تجزیه فیبروئید می‌تواند به بافت‌های اطراف منتشر شود، باعث درد و به ندرت، تب شود. فیبروئیدهایی که توسط ساقه در داخل و یا خارج از رحم آویزان هستند (فیبروم ساقه دار)می‌توانند درد با چرخیدن ساقه و قطع جریان خون،ایجاد درد کنند.

برحسب محل، اندازه و تعداد فیبروم علائم و نشانه‌های متفاوتی انتظار می‌رود:

فیبروئید زیر مخاطی(فیبروم ساب موکوزال)

این فیبروئیدها که در حفره داخلی رحم رشد می‌کنند بیشتر احتمال دارد که باعث خونریزی قاعدگی شدید و طولانی مدت شوند و گاهی اوقات مسبب مشکل برخی از زنان برای بارداری به شمار می‌روند.

فیبروئید ساب سروزال

این فیبروئید به خارج از رحم انتشار می‌یابد و می‌تواند با فشار به مثانه باعث بروز یکسری علائم ادراری شود. اگر فیبروئید از پشت رحم متورم شود،می‌تواند به راست روده (رکتوم) فشار وارد کند و باعث احساس فشار شود، و یا در اعصاب نخاعی ایجاد کمر درد کند.

فیبروئید داخلی

برخی از فیبروئیدها در دیواره عضلانی رحم رشد می‌کنند. اگر به اندازه کافی بزرگ باشند می‌توانند شکل رحم را تغییر دهند و ایجاد پریودهای طولانی مدت و شدید،همراه با درد و فشار کنند.

در صورت داشتن هر یک از علائم زیر به پزشک خود مراجعه کنید:

• درد لگنی که از بین نمی‌رود.
• قاعدگی سنگین و دردناک
• لکه بینی یا خونریزی بین دوره‌ای
• درد مداوم طی مقاربت
• رحم و شکم بزرگ
• مشکل در تخلیه مثانه

اگر دچار خونریزی واژینال شدید یا درد شدید لگن که به طور ناگهانی به وجود آمد شدید، فوراً به پزشک مراجعه کنید.

پزشکان علت فیبروئیدهای رحم را به درستی نمی‌دانند، اما تحقیقات و تجربیات بالینی یکسری از عوامل را معرفی می‌کنند مانند:

مسائل ژنتیکی

بسیاری از فیبروئیدها به علت تغییر در ژن‌هایی هستند که مخصوص سلول‌های عضلانی رحم هستند. همچنین شواهدی وجود دارد که فیبروئید در خانواده‌هایی که دارای دوقلوهای همسان هستند در مقایسه با دوقلوهای ناهمسان،احتمال بیشتری دارد که در هر دو قل به وجود آید.

هورمون‌ها

استروژن و پروژسترون، دو هورمونی که باعث تحریک رشد پوشش داخلی رحم در طول هر چرخه قاعدگی می‌شوند تا آن را برای دوران بارداری آماده سازند،به نظر می‌رسد در ایجاد فیبروم دخالت داشته باشند.در توده فیبروئید،میزان گیرنده‌های هورمون‌های استروژن و پروژسترون بیش از سلول‌های عضلانی رحم نرمال است. فیبروئید پس از یائسگی به دلیل کاهش در تولید هورمون‌ها کوچک می‌شود.

سایر عوامل رشد

موادی که به بدن در حفظ بافت‌ها کمک می‌کنند، مانند فاکتور رشد شبه انسولین، ممکن است در رشد فیبروئیدهای رحم نیز نقش داشته باشند.

در فیبروئیدهای رحم، به غیر از اینکه یک زن در سن باروری باشد ،عوامل خطر دیگری نیز وجود دارد که عبارت‌اند از:

وراثت

اگر خواهر یا مادرتان فیبروئید داشته باشند،در شما نیز خطر آن افزایش می‌یابد.

نژاد

زنان سیاه پوست بیشتر از زنان دیگر گروه‌های نژادی می‌توانند به فیبروئید دچار شوند. علاوه بر این، زنان سیاه پوست فیبروئید را در سنین پایین‌تر بارز می‌کنند و به احتمال زیاد فیبروئید بزرگتری در آن‌ها ایجاد می‌شود.

عوامل دیگر

شروع قاعدگی در سنین پایین، داشتن یک رژیم غذایی با گوشت قرمز زیاد و فاقد سبزیجات سبز و میوه، و نوشیدن الکل،به نظر می‌رسد خطر ابتلا به فیبروم را افزایش دهند.

اگرچه فیبروئیدهای رحم معمولاً خطرناک نیستند، ولی می‌توانند باعث ناراحتی شوند و ممکن است به عوارضی مانند کم‌خونی بر اثر از دست دادن خون زیاد منجر شوند.

بارداری و فیبروئید

فیبروئید معمولاً با بارداری تداخل نمی‌کند. با این حال، ممکن است که فیبروئید منجر به ناباروری یا سقط نیز بشود. فیبروئیدهای زیر مخاطی ممکن است از لانه گزینی و رشد جنین جلوگیری کنند. در چنین مواردی، پزشکان اغلب اقدام به از بین بردن این فیبروئیدها قبل از اقدام به بارداری می‌کنند خصوصاً اگر پیش از این شما چند سقط جنین را تجربه کرده باشید. در مواردی نادر، فیبروئید می‌توانید لوله‌های فالوپ را مسدود کند، و یا عبور اسپرم از دهانه رحم به لوله‌های فالوپ را مختل کند.

فیبروئیدهای رحم اغلب با انجام معاینه معمول لگن قابل تشخیص است. دکتر شما ممکن است تغییر در شکل رحم را احساس کند،که می‌تواند حضور فیبروئید را نشان دهد. اگر شما علائم فیبروئیدهای رحم داشته باشید، ممکن است پزشک شما این آزمایشات را درخواست کند:

سونوگرافی

اگر نیاز به تائید باشد، پزشکتان ممکن است درخواست سونوگرافی اولتراسوند بدهد. در این روش با استفاده از امواج صوتی به منظور تشخیص و اندازه‌گیری فیبروئید . دکتر یا تکنسین دستگاه سونوگرافی (مبدل) را در ناحیه شکم یا داخل مهبل حرکت می‌دهد تا تصاویری از رحم و تخمدان به دست بیاورد.

تست‌های آزمایشگاهی

اگر خونریزی غیر طبیعی در واژن دارید پزشک ممکن است آزمایش‌های دیگری برای بررسی علل بالقوه بیماری درخواست بدهد مانند شمارش کامل سلول‌های خون (CBC) برای تعیین اینکه کم خونی به دلیل از دست دادن خون زیاد وجود دارد یا نه و همچنین با آزمایشات دیگری به بررسی اختلالات خونی یا مشکلات تیروئیدی پرداخته می‌شود.

سایر تکنیک‌های تصویربرداری

اگر روش‌های رایج سونوگرافی سنتی اطلاعات کافی را برایتان فراهم نمی‌کند، دکتر شما ممکن است سایر روش‌های تصویربرداری را درخواست کند مانند:

تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)

این روش تصویربرداری می‌توانید اندازه و محل فیبروم را نشان دهد و به شناسایی انواع مختلف تومورها و تعیین گزینه‌های درمان مناسب کمک کند.

هیستروسونوگرافی

این روش به نام سونوگرافی تزریق سالین نیز معروف است که در آن با استفاده از سالین استریل،حفره رحم انبساط می‌یابد،و به این ترتیب تصویر برداری از حفره رحم و اندومتر تسهیل می‌شود. این متد زمانی که خونریزی قاعدگی شدید وجود داشته باشد اما نتایج سونوگرافی طبیعی باشد به کار می‌رود.

هیستروسالپنگوگرافی

در هیستروسالپنگوگرافی با استفاده از یک رنگ،حفره رحم و لوله‌های فالوپ هنگام تابش اشعه X قابل رویت می‌گردند. دکتر شما ممکن است آن را توصیه اگر ناباروری یک نگرانی است. علاوه بر فیبروئید می‌تواند کمک به پزشک کمک کند تا بفهمد لوله‌های فالوپ باز هستند یا نه.

هیستروسکوپی

در این روش،پزشک، یک تلسکوپ کوچک روشن را از طریق گردنه رحم به رحم می‌فرستد. سپس پزشک با تزریق سالین به رحم، به انبساط رحم کمک می‌کند تا بررسی دیوار رحم و دهانه لوله‌های فالوپ تسهیل شود.

داروها

داروهایی که برای فیبروئیدهای رحم تجویز می‌شوند باعث تنظیم هورمون‌های مؤثر در چرخه قاعدگی،درمان علائمی مانند خونریزی قاعدگی شدید و فشار لگنی می‌شود. آن‌ها فیبروئیدهای رحم را از بین نمی‌برند، اما ممکن است آن‌ها را کوچک کنند. داروها عبارت‌اند از:

آگونیست هورمون آزاد کننده گنادوتروپین (GN-RH)

این داروها با متوقف کردن تولید استروژن و پروژسترون، فرد را در یک دوره موقت پس از یائسگی قرار می‌دهد. درنتیجه آن، با توقف قاعدگی، فیبروم کوچک می‌شود و کم خونی اغلب بهبود می‌یابد. پزشک ممکن است با تجویز یک آگونیست GN-RH به کوچک شدن اندازه فیبروم قبل از عمل جراحی کمک کند. بسیاری از زنان حالت گرگرفتگی قابل توجهی را هنگام استفاده از این دارو تجربه می‌کنند. آگونیست‌های GN-RH معمولاً برای بیش از 3-6 ماه استفاده نمی‌شوند چرا که معمولاً علائم پس از توقف مصرف بازگشت می‌کنند از طرفی استفاده طولانی مدت از آن می‌تواند به از دست دادن استخوان منجر شود.

دستگاه آزاد کننده پروژسترون درون رحمی (IUD)

پروژسترون می‌تواند خونریزی شدید ناشی از فیبروئید را کاهش دهد. پروژسترون تنها باعث تسکین علائم می‌شود و باعث کوچک شدن فیبروئیدهای رحم یا ناپدید شدن آن نمی‌شود.

سایر داروها

به عنوان مثال، قرص‌های ضد بارداری و یا پروژستین می‌تواند به کنترل خونریزی قاعدگی کند، اما اندازه فیبروئید را کاهش نمی‌دهد. داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) که داروهای هورمونی نیستند،ممکن است در تسکین درد مربوط به فیبروئید موثر باشند،اما این داروها خونریزی ناشی از فیبروئید را کاهش نمی‌دهد. پزشک ممکن است در صورت وجود خونریزی قاعدگی شدید و کم خونی برایتان مکمل‌های ویتامین و آهن تجویز کند.

روش غیر تهاجمی

جراحی اولتراسوند متمرکز بر FUS | MRI

• یک گزینه درمانی غیر تهاجمی برای فیبروئیدهای رحم است در حالی که رحم را حفظ می‌کند، نیازی به برش ندارد و به صورت سرپایی انجام می‌شود.
• زمانی که شما داخل یک دستگاه اسکنر MRI که مجهز به یک مبدل فراصوت با انرژی بالا برای درمان است هستید،انجام می‌شود. تصاویر به پزشک در تشخیص محل دقیق فیبروئید کمک می‌کند. هنگامی که محل فیبروئید مشخص شد، مبدل فراصوت امواج صوتی را بر فیبروئید متمرکز می‌کند و با حرارت به از بین بردن مناطق کوچکی از بافت فیبروئید کمک می‌کند.
• این روش یک فناوری جدید است که محققان در حال یادگیری بیشتر در مورد ایمنی طولانی مدت و میزان تأثیرگذاری آن هستند. البته اطلاعات جمع آوری شده تاکنون نشان می‌دهد که FUS برای فیبروئیدهای رحم بی‌خطر و مؤثر است.

روش‌های با حداقل تهاجم

روش‌های خاصی وجود دارند که می‌توانند فیبروئیدهای رحم را بدون برداشتن آن‌ها از طریق عمل جراحی از بین ببرند. آن‌ها عبارت‌اند از:

آمبولیزاسیون شریان رحمی

ذرات کوچکی (عوامل آمبولیک)به داخل شریان‌هایی که رحم را تغذیه می‌کنند، تزریق می‌شود.قطع جریان خون به فیبروئید، باعث کوچک شدن و مرگ آن می‌شود. این روش می‌تواند در از بین بردن فیبروئید و تسکین علائم آن‌ها می‌تواند مؤثر باشد.اگر جریان خون به تخمدان‌های شما و یا اندام‌های دیگر مختل شود می‌تواند خطرناک باشد.

میلوزیس

در این روش لاپاروسکوپی، با یک جریان الکتریکی یا لیزر فیبروئیدها و رگ‌های خونی که آن‌ها را تغذیه می‌کنند از بین می‌رود. یک روش مشابه به نام کرایومیلوزیس فیبروئیدها را منجمد می‌کند. میلوزیس معمولاً استفاده نمی‌شود. روش دیگری به نام رادیوفرکانسی در دست مطالعه است.

لاپاروسکوپی یا میومکتومی رباتیک

در میومکتومی، جراح، فیبروئید را در حالی که رحم در جای خود قرار دارد حذف می‌کند. در موارد کوچک بودن فیبروئید و تعداد کم آن،با استفاده از روش لاپاروسکوپی یا روباتیک، ابزاری بلند و باریک از طریق برشی کوچک در شکم،وارد شده و فیبروئید را از ناحیه مربوطه در رحم حذف می‌کند. دکتر ناحیه شکمی را از روی یک مانیتور با استفاده از یک دوربین کوچک متصل به یکی از ابزارها مشاهده می‌کند. میومکتومی رباتیک به جراح این امکان را می‌دهد که با مشاهده تصویر سه بعدی از رحم، با دقت،مهارت و چابکی در رفع فیبروم اقدام نماید.

میومکتومی هیستروسکوپی

این روش گزینه‌ای مناسب در زمانی است که فیبروئید در داخل رحم (زیر مخاطی) باشد. جراح از طریق واژن و دهانه رحم به رحم دسترسی پیدا می‌کند و فیبروئیدهای رحم را حذف می‌کند.

خارج کردن اندومتر و برداشتن فیبروم ساب موکوزال

این درمان به وسیله ابزاری تخصصی که به رحم وارد می‌شود و با استفاده از گرما، انرژی مایکروویو، آب گرم و یا جریان الکتریکی ،پوشش رحم را از بین می‌برد، عادت ماهانه را قطع کرده و یا کاهش می‌دهد. معمولاً، خارج کردن اندومتر در متوقف کردن خونریزی غیر طبیعی مؤثر است. فیبروئید زیر مخاطی را می‌توان در زمان هیستروسکوپی برای تخریب آندومتر ،حذف نمود. اما این تأثیری روی فیبروئیدهای خارج از پوشش داخلی رحم ندارد.

روش‌های جراحی رایج

گزینه‌های جراحی عبارت‌اند از:

میومکتومی شکم

اگر شما فیبروئیدهای متعدد، بسیار بزرگ و یا بسیار عمیق دارید،ممکن است نیاز به یک روش جراحی باز شکم برای حذف فیبروئید داشته باشید. بسیاری از زنان که به نظر می‌رسد هیسترکتومی تنها گزینه درمانی‌شان است می‌توانند در عوض یک میومکتومی شکمی انجام دهند.

هیسترکتومی

این عمل جراحی – برداشتن رحم – تنها راه‌حل دائمی اثبات شده برای فیبروئیدهای رحم باقی‌مانده است. اما هیسترکتومی عمل جراحی بزرگی است چرا که توانایی بچه‌دار شدن فرد با انجام آن از بین می‌رود و اگر شما نیز برداشت تخمدان را انتخاب کرده‌اید، وارد دوران یائسگی خواهید شد و می‌بایست درمان جایگزینی هورمون را شروع کنید. اکثر زنان مبتلا به فیبروم رحم می‌توانند تخمدان‌های خود را حفظ کنند.

خطر ابتلا به فیبروم جدید

در همه روش‌ها، به جز هیسترکتومی، تومورهای کوچکی که طی جراحی تشخیص داده نمی‌شوند در نهایت می‌توانند رشد کنند و باعث بروز علائمی شوند که این تحت عنوان عود نامیده می‌شود. فیبروئید جدید، که می‌تواند نیاز به درمان داشته باشد یا نداشته باشد نیز می‌تواند ایجاد شود.

اگرچه محققان مطالعه درباره علل ایجاد تومورهای فیبروئید را ادامه می‌دهند شواهد علمی کمی در مورد چگونگی جلوگیری از آن‌ها موجود است. البته تنها درصد کمی از این تومورها به درمان نیاز دارند.

مرجع تخصصی پزشکی و سلامت دکتر سوشا