اختلالات خوردن (Eating disorders)

علامت مشخصه این اختلال عبارت است از امتناع از حفظ بدن در حداقل سطح نرمال متناسب با قد و سن (کمتر از ۸۵% وزن مورد انتظار) یا ترس شدید از افزایش وزن که بیانگر یک اختلال واضح در ادراک فرد از شکل یا اندازه بدنش است. علامت مهم دیگر آمنوره (قطع قاعدگی) است که در دختران بعد از سن بلوغ دیده می‌شود. در حقیقت واژه بی‌ اشتهایی نامتناسب است چرا که فقدان اشتها به‌ ندرت دیده می‌شود.

همه‌گیرشناسی بیماری بی ‌اشتهایی روانی

این اختلال در جوامع صنعتی بیشتر دیده می‌شود. اکثراً در اواخر نوجوانی شروع‌شده در موارد نادری بعد از ۳۰ سالگی آغاز می‌شود. بیش از ۹۰% موارد در دخترها دیده می‌شود. در مشاغلی که لاغری مطلوب است مانند مانکن‌ها، رقصندگان باله و ژیمناستیک شایع‌تر است.

علائم و نشانه‌های بیماری بی ‌اشتهایی روانی

عبارت‌اند از: وزن کم بدن، تمایل شدید به لاغر شدن و آمنوره در دختران

اکثر بیماران دختران جوانی هستند که تصور می‌کنند خیلی چاق هستند حتی در شرایطی که وزن بدنشان کمتر از حد نرمال است. گاهی در واقع نیز وزن فرد بیش از نرمال است. در اینجا با یک رژیم معمولی شروع می‌شود و به تلاش بی‌وقفه برای دستیابی به وزنی کمتر از حد طبیعی می‌رسد. فرد وزن بدن را در زیر حداقل سطح نرمال حفظ می‌کند. اگر بی ‌اشتهایی روانی در سنین پایین‌تر ایجاد شود به‌ جای از دست دادن وزن فرد به وزن مطلوب نمی‌رسد.

برای کاهش وزن تدابیر مختلفی توسط بیماری اتخاذ می‌شود؛ کاهش مقدار کل خوراک مصرفی، حذف مواد پرکالری مانند کربوهیدرات، رژیم سخت و بسیار محدود و گاهی رژیم‌های عجیب‌ و غریب، استفراغ عمدی، سوء مصرف دیورتیک‌ها و ملین‌ها و فعالیت فیزیکی افراطی.

این امر عوارض فیزیکی متعددی نیز به دنبال دارد که موارد مهم زیر را می‌توان برشمرد:

از دست دادن چربی، کاهش بافت عضلانی که در موارد شدید عضلات قلب را نیز در برمی‌گیرد، به رادی کاردی، نامنظم شدن ریتم قلب، یبوست، لکوپنی، کاهش کلسیم بدن، کاهش کورتیزول، پوکی استخوان، آمنوره (به دنبال کاهش LH و FSH)

علائم افسردگی و کاهش علایق جنسی نیز در این بیماری شایع است.

علل بیماری بی ‌اشتهایی روانی

عوامل بیولوژیک –روان‌شناختی و اجتماعی در سبب‌ شناسی بی‌ اشتهایی عصبی مطرح هستند. تأکید جامعه بر لاغری به‌ عنوان یک ارزش در بروز آن نقش دارد.

سیر و پیش‌آگهی بیماری بی ‌اشتهایی روانی

پیش‌ آگهی در دراز مدت متنوع است. یک پنجم موارد بهبودی کامل می‌یابند. یک پنجم موارد نیز شدیداً بیمار می‌مانند. سه پنجم باقی‌ مانده سیر مزمن را با نوسان طی می‌کنند. میزان مرگ‌ و میر ب علت عوارض پزشکی بیماری و نیز خودکشی زیادتر از جمعیت عادی است. در ۲۵% موارد اختلال وسواسی-جبری و نیز در ۵۰% موارد اختلال افسردگی اساسی دیده می‌شود.

درمان بیماری بی ‌اشتهایی روانی

ارزیابی جامع شامل بررسی وضعیت جسمانی بیمار و عنایت به جنبه‌های روانی –رفتاری بیماری ضروری است. ارتباط خوب با بیمار و جلب همکاری او لازم است. قدم اول درمان تأمین وزن مناسب و به عبارتی اصلاح مشکلات پزشکی بیمار است. در صورت لزوم بیمار باید بستری شود. دخالت شناختی و رفتاری، مشاوره و استفاده از دارو نیز کاربرد دارد. استفاده از سیپروهپتادین (Cyproheptadine)، کلومیپرامین (Clomipramine)، کلرپرومازین (Chlorpromazine)، پی موزاید (pimozide) و فلوکستین (Fluoxetine) در مواردی مؤثر گزارش‌ شده است.

در بی ‌اشتهایی روانی دخالت روان‌ پزشک ضرورت دارد.

خصوصیت اصلی پر اشتهایی روانی عبارت است از پرخوری دوره‌ای و روش‌های جبرانی نامناسب برای جلوگیری از افزایش وزن. افزون بر آن ارزیابی این افراد از خودشان به شکل افراطی تحت تأثیر شکل و اندازه بدن قرار دارد.

همه‌گیرشناسی بیماری پر اشتهایی روانی

این اختلال در دختران جوان شیوع بیشتری دارد. در کشورهای توسعه‌ یافته بیشتر دیده می‌شود. شیوع آن در پسرها یک دهم دخترها است. پر اشتهایی روانی از بی ‌اشتهایی روانی شایع‌تر است.

علائم و نشانه‌های بیماری پر اشتهایی روانی

واژه پراشتهایی به دوره‌های خوردن زیاد و غیرقابل‌کنترل که گاهی binge eating نیز نامیده می‌شود اطلاق می‌گردد. این سندروم دو جزء اصلی دارد.

نخست پرخوری است. در اینجا فرد در دوره زمانی خاصی مقدار زیادی غذا مصرف می‌کند. این مقدار معمولاً بیش از مقداری است که اکثر مردم در مدت‌زمان مشابه و نیز شرایط مشابه مصرف می‌کنند. در این دوره‌ها فرد احساس می‌کند که کنترلی روی رفتارش ندارد. این خوردن با ولع و حریصانه معمولاً در تنهایی و به شکل پنهانی صورت می‌گیرد.

در ابتدا احساس لذت‌ بخش رها شدن از میل شدید به خوردن و نیز رهایی از تنش‌های دیگر به فرد دست می‌دهد؛ اما این احساس به‌ زودی با احساس گناه و نفرت جایگزین می‌شود.

جزء دوم رفتار جبرانی نامتناسبی است که فرد برای جلوگیری از چاق شدن انجام می‌دهد. فرد با تحریک ته حلق توسط انگشتانش تعمداً استفراغ ایجاد می‌کند. رژیم غذایی با محدودیت‌های خاص، فعالیت جسمی زیاد، سوء مصرف موادی مانند دیورتیک‌ها و ملین‌ها، حتی انما (Enema) روش‌های دیگری است که فرد برای کاهش وزن بدان متوسل می‌شود.

مانند بی ‌اشتهایی روانی، این بیماران نیز نگرانی شدید درباره وزن و شکل بدن خود دارند؛ اما برخلاف بی ‌اشتهایی روانی اکثر این بیماران نیاز به درمان را می‌پذیرند.

علل بیماری پر اشتهایی روانی

عوامل زیست شناختی-اجتماعی و روان‌شناختی در سبب‌ شناسی پر اشتهایی روانی نقش دارند.

عوارض بیماری پر اشتهایی روانی

استفراغ‌های مکرر عوارض متعددی را به دنبال دارد:

کاهش پتاسیم بدن که سستی عمومی، آریتمی قلبی و آسیب کلیوی را به دنبال دارد. افزایش آمیلاز سرم، آلکالوز، تتانی و حملات تشنجی ناشی از اختلالات الکترولیتی، تورم غده پاروتید و نیز آسیب‌ دیدگی دندان‌ها

درمان بیماری پر اشتهایی روانی

ارزیابی فیزیکی و جسمانی ضروری است. اختلالات شخصیتی، سوء مصرف مواد، اختلالات اضطرابی و افسردگی در پر اشتهایی روانی بیشتر دیده می‌شود. بدیهی است که مشکلات روان‌ پزشکی همراه را باید درمان کرد. درمان در اکثر موارد به‌ صورت سرپایی انجام می‌شود. گاهی به‌ خصوص هنگامی‌ که افسردگی شدید یا عوارض جدی پزشکی وجود داشته باشد بستری در بیمارستان ضرورت می‌یابد.

درمان‌های شناختی-رفتاری در جهت کاهش محدودیت رژیم غذایی و نیز افزایش کنترل بر روی رفتار خوردن و نیز استفراغ مفید است.

داروهای ضد افسردگی نیز مؤثر گزارش‌ شده‌اند. در اکثر موارد مشاوره روان‌ پزشکی ضرورت دارد.

خصوصیت اصلی هرزه‌ خواری عبارت است از خوردن مواد غیر خوراکی به‌ طور مستمر و برای مدت حداقل یک ماه. این مواد شامل رنگ، گچ، خاک، نخ، پارچه، حشرات، فضولات حیوانی و مواد دیگر است. هرزه‌ خواری غالباً با عقب‌ ماندگی ذهنی مرتبط است.

فقر، غفلت و عدم مراقبت والدین و تأخیر رشدی خطر هرزه‌ خواری را افزایش می‌دهند.

این اختلال معمولاً در شیرخوارگی شروع‌ شده و طی چند ماه بهبود می‌یابند. ندرتاً تا نوجوانی ادامه می‌یابد. عوارض پزشکی این اختلال مانند مسمومیت با سرب، کم‌ خونی، عفونت مانند توکسوپلاسموز و انسداد مجاری روده‌ای واجد اهمیت جدی است.

تعدیل استرس‌های محیطی، مراقبت جدی‌تر از کودک و دور نگه داشتن مواد از دسترس کودک در درمان اهمیت دارد.

علامت اصلی این اختلال عبارت است از بالا آوردن مکرر و جویدن دوباره غذا که پس از یک دوره عملکرد نرمال در شیرخوار شکل می‌گیرد و حداقل یک ماه ادامه می‌یابد.

این اختلال خطرناک و یکی از تشخیص‌های افتراقی کلیدی در کودکانی که دچار تأخیر در رشد هستند. معمولاً در سنین بین سه ماهگی تا یک‌ سالگی و در عقب‌ ماندگی ذهنی متوسط تا شدید دیده می‌شود. در پسرها پنج برابر دخترها گزارش می‌شود.

این اختلال منجر به کاهش وزن شدید شده و یا این که کودک به وزن مورد انتظار نمی‌رسد. سوء تغذیه ناشی از آن ممکن است به مرگ کودک منجر شود.

ارزیابی پزشکی و نیز روان‌ پزشکی ضرورت دارد. گاهی بستری کردن کودک در بخش اطفال جهت اصلاح تغذیه و آموزش به والدین ضروری است. تعدیل استرس‌های محیطی، آموزش و حمایت خانواده و روان‌ درمانی حمایتی والدین ضروری است.

روش‌های رفتاری مانند شرطی‌ سازی انزجاری با چکاندن ماده‌ای نامطبوع مثل آب‌ لیمو دردهان کودک پس از وقوع نشخوار مؤثر گزارش‌ شده است.

© سایت پزشکی و سلامت دکتر سوشا