آتلکتازی (atelectasis)

سرفه، درد قفسه سینه، تنگی نفس و تند تند نفس کشیدن، تب، سیانوز (کبودی)، اکسیژن پایین خون، وجود مایع در فضای جنب (پوشش اطراف ریه) از علائم شایع هستند. سایر علائم عبارت‌اند از:

• اختلال الگوی تنفسی
• کاهش اکسیژن خون
• کاهش فشار اکسیژن ریه‌ها
• افزایش فشار کربن دی‌اکسید ریه‌ها
• اختلال در تهویه هوا از شش‌ها
• سرفه
• تولید خلط زیاد
• تب با درجه حرارت پایین
• تنگی نفس
• افزاش ضربان قلب
• تندی نفس

اگر یکی از مشکلات زیر به هنگام درمان رخ دهد:

• اتساع و برآمدگی شکم
• احساس تنگی نفس به‌طور ناگهانی
• آبی شدن بستر ناخن‌ها و لب‌ها
• درجه حرارت بدن مساوی یا بیشتر از ۹/۳۸ درجه سانتی‌گراد

پاتوفیزیولوژی

در هنگام تنفس، هوا از طریق بینی به پایین نای و سپس به راه‌های هوایی کوچک‌تر به نام نایژه سفر می‌کند. واحد نایژه حتی معابر کوچک‌تری بنام برونشیول‌ها، و درنهایت کیسه‌های ریز، نازک، شکننده انگور مانند به نام آلوئول را شکل می‌دهد. آلوئول‌ها با دیواره بسیار نازک حاوی جریان خون غنی هستند. آن‌ها برای عملکرد ریه مهم هستند، چرا که هدف آن‌ها تبادل اکسیژن و دی‌اکسید کربن است. وقتی راه‌های هوایی توسط پلاگین مخاطی، جسم خارجی و یا تومور مسدود شد، آلوئول‌ها قادر به تبادل هوا نیستند و اختلال در بافت ریه در منطقه آسیب‌دیده می‌تواند رخ دهد. آتلکتازی مادرزادی می‌تواند به دلیل عدم گسترش ریه‌ها در بدو تولد ایجاد شود. این وضعیت‌های مادرزادی ممکن است بر بخشی یا تمام ریه تأثیر بگذارد.

انسداد مجراهای هوایی کوچک یا بزرگ به دلایل زیر می‌تواند رخ دهد:

• ترشحات مخاطی غلیظ در اثر عفونت یا یک بیماری دیگر مثل فیبروزکیستیک
• وجود تومور در داخل مجرای هوایی
• وجود تومور یا رگ‌های خونی خارج از مجرای هوایی به‌ نحوی‌ که روی مجرای هوایی فشار وارد بیاورند
• استنشاق جسم خارجی، مثل اسباب‌بازی‌های کوچک یا بادام‌ کوهی (پسته‌ شامی)
• جراحی طولانی‌ مدت قفسه سینه یا شکم تحت بیهوشی عمومی
• صدمه به قفسه سینه یا شکستگی دنده‌ها
• زخم عمیق
• بزرگ شدن گره‌های لنفاوی

• بی‌حرکتی طولانی
• محدودیت مصرف مایعات
• عدم رفلکس سرفه (در اثر داروهای بیهوشی) یا به علت فشار ناشی از تومور
• بیماران تحت عمل جراحی عمومی
• سیگار کشیدن
• وجود یک بیماری که مقاومت بیمار را کاهش داده باشد یا وی را ضعیف کرده باشد.
• بیماری انسدادی مزمن ریه، مثل آمفیزم و برونشکتازی
• استفاده از داروهایی که باعث کاهش توجه و هوشیاری می‌شوند، مثل خواب‌آورها، پاربیتورات‌ها، آرام‌بخش‌ها، یا الکل

در معاینه اگر ناحیه آتلکتازی وسیع باشد کاهش صداهای تنفسی وجود دارد. تشخیص بالینی با روش‌های پاراکلینیک مانند رادیوگرافی قفسه سینه (chest x-rays) برونکوسکوپی و سی تی اسکن تأیید می‌شود.

برونکوسکوپی

برونکوسکوپی یک روش تشخیصی و درمانی مفید است. برونکوسکوپی کمک می‌کند تا علت انسداد برونش ارزیابی شود. علاوه بر این، برونکوسکوپی کمک می‌کند تا زمانی که انسداد برونش ایجاد می‌شوند هم مشخص گردد. برونکوسکوپی محدودیت‌هایی هم دارد.

مطالعات تصویربرداری

رادیوگرافی قفسه سینه و سی تی اسکن نشانه‌های مستقیم و غیر مستقیمی از اختلال ریه نشان می‌دهد.

اولین قدم در درمان آتلکتازی حذف علت انسداد است. اکسیژن درمانی، فیزیوتراپی قفسه سینه و آنتی‌بیوتیک‌ها نیز به‌ عنوان درمان استاندارد استفاده می‌شود. در بیشتر موارد بافت ریه به حالت عادی بازمی‌گردد.

درمان بر مداوای عامل زمینه‌ای (مانند عفونت) و بهبود علائم (مانند مسکن و تب بر) متمرکز است. داروهای برونکودیلاتور (بازکننده برونش) و موکولیتیک (از بین برنده مخاط) که به همراه داروهای خلط‌آور تجویز می‌شوند ممکن است به بیماران دچار بیماری مزمن انسدادی ریه کمک کنند. آتلکتازی ناشی از انسداد راه هوایی اصلی، ممکن است به ساکشن (تخلیه) ریه از طریق اندوسکوپ نیاز پیدا کند.

آتلکتازی در نوزادان توسط ساکشن نای برای باز کردن راه هوایی، تنفس با فشار مثبت، و تجویز اکسیژن درمان می‌شود.

آتلکتازی حاد با برطرف کردن علت در صورت امکان درمان می‌شود. برای انجام این کار، سرفه، ساکشن، برونکوسکوپی ممکن است استفاده شود.
در آتلکتازی با علت انسداد راه هوایی با ترشحات، فیزیوتراپی قفسه سینه است که اغلب مفید می‌باشد.

در آتلکتازی مزمن معمولاً نیاز به عمل جراحی برای برداشتن قطعه آسیب دیده یا لوب ریه است. برای مبارزه با عفونت آنتی بیوتیک داده می‌شود که تقریباً همیشه همراه با آتلکتازی هست.

برای آتلکتازی پس از عمل، پیشگیری بهترین روش است. از عوامل بیهوشی دارای عوارض پس از بیهوشی مانند بی‌حسی و خواب‌آلودگی باید اجتناب شود. مواد دارویی باید به مقدار کم‌مصرف شود زیرا آن‌ها باعث کاهش رفلکس سرفه می‌شوند. تشویق بیمار به سرفه و تنفس عمیق نیاز است. آتلکتازی پس از عمل با رساندن اکسیژن کافی و انبساط مجدد ریه درمان می‌شود. اکسیژن مکمل را باید تا رسیدن اکسیژن شریانی به بیش از ۹۰ ٪ حد اشباع استفاده کرد.

هنگامی‌ که برونش از نظر مکانیکی مسدود شده است، اما سرفه و یا ساکشن موفقیت‌آمیز نبود، برونکوسکوپی باید انجام شود. اگر برونکوسکوپی موفقیت‌آمیز باشد، هرگونه عفونت زمینه‌ای، در صورت وجود، درمان می‌شود. بیماران ممکن است نیاز به تکرار برونکوسکوپی در صورت عود آتلکتازی داشته باشند. این به‌ خصوص در بیماران مبتلا به بیماری عصبی و سرفه ضعیف لازم است.

کاهش شدید اکسیژن ممکن است به لوله‌گذاری و حمایت مکانیکی نیاز داشته باشد. در صورت نیاز ساکشن راه‌های هوایی و انجام برونکوسکوپی لازم است.

توصیه‌های درمانی

حداکثر همکاری را در زمینه دستورات پس از عمل جراحی داشته باشید. وضعیت خود را در تخت مرتباً عوض کنید، و سعی کنید مرتباً سرفه نمایید و نفس عمیق بکشید. توجه داشته باشید که هنگام سرفه، یک بالش را محکم روی محل تخلیه فشار دهید.

سیگار را ترک کنید.

داروهایی که معمولاً تجویز می‌شوند:

• آنتی‌بیوتیک برای مبارزه با عفونت‌هایی که به‌ طور اجتناب‌ ناپذیر همراه با آتلکتازی رخ خواهد داد.
• داروهای ضد درد برای رفع درد خفیف
• از مصرف داروهای خواب‌آور پرهیز کنید. ممکن است آن‌ها باعث عود آتلکتازی شوند.

مرجع تخصصی پزشکی و سلامت دکتر سوشا