ناباروری زنان (women infertility)

ناباروری زنان معمولاً به دلایل زیر می‌تواند رخ دهد:

• اختلال در تخمك گذاري
• اختلال در لوله‌های رحمي
• آندومتريوز
• اختلال در گردن رحم يا رحم
• مشكلات دستگاه ايمني بدن

اختلالات تخمک گذاری

سندروم تخمدان پلی کیستیک(PCOS)
در PCOS تغییراتی در هیپوتالاموس،غده هیپوفیز و تخمدان رخ می‌دهد که منجر به عدم تعادل هورمونی می‌گردد و درنهایت تخمک گذاری را تحت تأثیر قرار می‌دهد.PCOS با مقاومت به انسولین،چاقی و رشد غیر طبیعی مو در صورت یا بدن و آکنه در ارتباط است.PCOS به عنوان شایع‌ترین دلیل ناباروری در زنان محسوب می‌شود.

اختلال در عملکرد هیپوتالاموس

دو هورمونی که تخمک گذاری را در هر ماه تحریک می‌کنند(LH و (FSH ،توسط غده هیپوفیز و با الگوی خاصی طی چرخه قاعدگی، تولید می‌شوند.استرس ذهنی و جسمی بیش از حد،وزن خیلی زیاد یا خیلی کم یا از دست دادن وزن زیاد یا اضافه کردن زیاد وزن در مدت اخیر،همگی می‌توانند این الگو را مختل کنند و تخمک گذاری را تحت تأثیر قرار دهند.علامت اصلی این مشکل پریودهای نامنظم یا قطع آن می‌باشد.

ناتوانی تخمدانی زودرس

این اختلال معمولاً به دلیل یک پاسخ خود ایمنی رخ می‌دهد که در آن بدن شما به طور اشتباه به بافت‌های تخمدان خود حمله می‌کند.دلیل دیگر آن می‌تواند از دست دادن زودرس تخمک‌ها به دلیل مشکلات ژنتیکی یا عوامل محیطی مانند شیمی درمانی باشد.نتیجه این‌ها از دست رفتن توانایی فرد در تولید تخمک توسط تخمدان‌ها خواهد بود،مانند وقتی که کاهش تولید استروژن در سنین 40 به بالا منجر به از دست رفتن توانایی تولید تخمک توسط تخمدان می‌شود.

پرولاکتین بیش از حد

به طور غیر شایعی غده هیپوفیز می‌تواند موجب تولید بیش از حد پرولاکتین شود(هایپرپرولاکتینمی) که نتیجه آن کاهش تولید استروژن و درنهایت ناباروری خواهد بود.بیشتر علت این پدیده وجود مشکلاتی در غده هیپوفیز است اما می‌تواند با مصرف یکسری از داروها نیز مرتبط باشد.

آسیب به لوله‌های فالوپ

وقتی لوله‌های فالوپ آسیب ببینند یا مسدود شوند مانع از رسیدن اسپرم به تخمک‌ها می‌شوند و یا از رسیدن تخمک‌های بارور شده به رحم جلوگیری می‌کنند.دلایل آسیب یا مسدود شدگی لوله‌های فالوپ می‌تواند شامل موارد زیر باشد :

1) بیماری‌های التهابی لگنی
عفونت رحم یا لوله‌های فالوپ با کاندیدیا،گونورآ یا دیگر عوامل عفونی که از راه جنسی منتقل می‌شوند مسبب آن هستند.

2)جراحی قبلی در ناحیه شکم یا لگن
شامل جراحی برای بارداری با کاشت تخمک بارور شده، که به جای رحم، رشد خود را از لوله‌های فالوپ آغاز کند.

3)توبرکلوز لگنی
دلیل اصلی ناباروری رحمی این مورد می‌باشد.

اندومتریوز

اندومتریوز زمانی رخ می‌دهد که بافتی که به طور طبیعی در رحم رشد می‌کند در مکان دیگری شروع به رشد کند.برداشت این بافت اضافی توسط عمل جراحی، منجر به ایجاد اسکار یا زخم‌هایی در لوله رحم می‌شود که آن را مسدود می‌کند و مانع از به هم رسیدن تخمک و اسپرم می‌گردد.همچنین می‌تواند بر پوشش داخلی رحم اثر بگذارد و از جای گذاری تخمک بارور شده جلوگیری کند.این وضعیت همچنین می‌تواند به طور غیر مستقیم منجر به آسیب تخمک یا اسپرم شود.

مشکلات رحم یا دهانه رحم

یکسری از مشکلات رحمی و دهانه رحم می‌توانند از طریق تداخل در تخمک گذاری در رحم یا ایجاد زمینه‌های سقط ، منجر به ناباروری شود :

• پولیپ یا تومورها(فیبروئید یا میوماس) به طور شایعی در رحم به وجود می‌آیند که برخی از انواع آن‌ها می‌تواند باروری را از طریق مسدود کردن لوله‌های فالوپ و اختلال در جای گذاری تخمک مختل کند.اما با این وجود برخی از زنان دارای فیبروئید یا پولیپ همچنان می‌توانند باردار شوند.
• التهاب یا زخم ناشی از اندمتریوز در رحم نیز می‌تواند جای گذاری تخمک را با مشکل مواجه کند.
• تنگ شدگی دهانه رحم که به صورت وراثتی یا به دلیل آسیب رسیدن به این ناحیه در فرد به وجود می‌آید هم می‌تواند منجر به ناباروری شود.
• گاهی دهانه رحم نمی‌تواند به خوبی،تولید موکوس کند تا اسپرم به خوبی از دهانه به رحم برسد.

ناباروری به دلایل نامشخص

گاهی دلیل ناباروری هرگز مشخص نمی‌شود.احتمالاً فاکتورهای کوچکی که در هردو شریک جنسی وجود دارد منجر به این مشکلات باروری شده است. برخی از فاکتورها هستند که می‌توانند ریسک ناباروری را افزایش دهند مانند :

سن

با افزایش سن کیفیت و کمیت تخمک زنان دچار تنزل می‌شود.در میانه‌های 30 سالگی میزان از دست رفتن فولیکول‌ها افزایش پیدا می‌کند که کاهش تعداد و کیفیت تخمک‌ها را به همراه خواهد داشت.

سیگار کشیدن

سیگار کشیدن علاوه بر آسیب رساندن به دهانه رحم ولوله‌های فالوپ ،می‌تواند ریسک سقط جنین و حاملگی خارج رحمی را افزایش دهد.همین‌طور به نظر می‌رسد که سیگار کشیدن تخمدان‌ها را فرسوده می‌کند و تخمک‌ها را قبل از بلوغ رها می‌سازد.لذا توانایی شما در باروری را کاهش می‌دهد. پس می‌بایست قبل از شروع درمان‌های باروری سیگار کشیدن را متوقف کنید.

وزن

اگر شما اضافه وزن دارید یا به طور معناداری زیر وزن مطلوبتان هستید این قضیه مانع تخمک گذاری صحیح می‌شود.رسیدن به توده بدنی (BMI)مناسب می‌تواند میزان تخمک گذاری را افزایش داده و شانس بارداری را بالا ببرد.

وضعیت سیستم تناسلی

عفونت‌های منتقله از طریق جنسی نظیر عفونت کلامیدیا یا گونورآ می‌تواند منجر به آسیب لوله‌های فالوپ شود.رابطه جنسی محافظت نشده با شرکای جنسی متعدد نیز می‌تواند احتمال ابتلا به بیماری‌های مقاربتی را بالا برده و بر باروری اثر بگذارد.

الکل

نوشیدن الکل می‌تواند ریسک مشکلات تخمک گذاری و اندومتریوز را بالا ببرد.

علل ناباروری ژنتیکی

علل ناباروری اعم از مشکلات هورمونی و چاقی تا غیر طبیعی بودن سلول‌های جنسی (تخمک و اسپرم) همگی می‌تواند به نوعی تحت تأثیر عوامل ژنتیکی باشد. برای مثال استعداد چاقی، ابتلا به عفونت و حتی لزوم انجام یک جراحی که به ناباروری می‌انجامد همگی هرچند کوچک، می‌توانند به عوامل ژنتیکی مربوط باشند. امروزه مطالعات بر روی ژن‌های خاص در انسان و مدل‌های آزمایشگاهی تا حدودی تأثیر عوامل ژنتیکی بر ناباروری را آشکار ساخته‌اند.
بعضی از عوامل ژنتیکی بر ناباروری مردان تأثیر می‌گذارند، در حالی که بعضی عوامل دیگر بر روی هر دو جنس و یا فقط بر روی زنان تأثیر گذارند. برای مثال جابجایی‌های کروموزومی می‌تواند بر روی مردان و زنان تأثیر بگذارد اما سندروم کلاین فلتر که در آن ترکیب کروموزوم‌های جنسی به صورت XXY درمی‌آید تنها مختص مردان است و سندروم ترنر که در آن بیمار فقط دارای کروموزوم جنسی X است تنها مختص زنان است.

آزمایشات سنجش باروری شامل موارد زیر می‌شود:

آزمایش تخمک گذاری

با اندازه‌گیری میزان هورمون LH که قبل از تخمک گذاری تولید می‌شود و یا هورمون پروژسترون که پس از تخمک گذاری آزاد می‌شود می‌توان نتیجه گرفت که تخمک گذاری در فرد انجام گرفته است.این تست‌ها به راحتی در خانه از طریق کیت‌های کاربردی و ساده قابل انجام هستند.سطح سایر هورمون‌ها نظیر پرولاکتین نیز می‌تواند اندازه‌گیری شود.

هیستروسالپینوگرافی(Hysterosalpinography)

این تست با اشعه ایکس انجام می‌شود و با تابش این اشعه سلامت حفره رحم و مایعی که از رحم خارج می‌شود و به لوله‌های فالوپ می‌رسد بررسی می‌شود.اگر ناهنجاری دیده شود فرد نیاز به ارزیابی‌های بیشتر دارد.در تعداد کمی از زنان خود این تست می‌تواند بارداری را افزایش دهد.

تست اندازه‌گیری ذخیره تخمدان

این آزمایش به تعیین کیفیت و کمیت تخمک‌های آماده برای تخمک گذاری اشاره می‌کند.این تست برای افرادی که مشکوک به اتمام ذخیره تخمکی هستند مانند زنان بالای 35 سال انجام می‌گیرد.

دیگر هورمون‌ها

هورمون‌های مؤثر در تخمک گذاری،هورمون‌های تیروئیدی و هیپوفیزی که فرایندهای تولید مثلی را کنترل می‌کنند نیز ممکن است ارزیابی شوند.

عکس برداری

اولتراسوند لگنی جهت بررسی بیماری‌های رحم ولوله‌های فالوپ به کار می‌رود.گاهی اوقات با کمک هیستروسونوگرافی نیز جزئیات داخل رحم مشخص می‌شود.

سایر عکس‌برداری‌ها

بسته به علائم شما ممکن است پزشک درخواست هیستروسکوپی بدهد تا رحم و لوله‌های فالوپ از نظر وجود بیماری بررسی شوند.

لاپاراسکوپی

لاپاروسکوپی نوعی عمل جراحی است که با ایجاد یک شکاف کوچک در ناحیه ناف ایجاد می‌شود و دوربینی جهت مشاهده داخل رحم،تخمدان و لوله‌های فالوپ به داخل فرستاده می‌شود.

آزمایش ژنتیک

این آزمایش کمک می‌کند تا بفهمیم که آیا مشکل ژنتیکی که منجر به ناباروری بشود وجود دارد یا نه.

بازگشت باروری با تحریک تخمک گذاری با داروهای باروری

داروهای باروری که در تنظیم یا القاء تخمک گذاری نقش دارند به عنوان درمان اصلی برای زنانی که علت ناباروری‌شان اختلالات تخمک گذاری می‌باشد محسوب می‌شوند.به طور کلی این داروها مانند هورمون‌های طبیعی عمل می‌کنند.هورمون محرک فولیکول(FSH)و هورمون لوتئینی کننده (LH( )و تخمک گذاری را هدف قرار می‌دهند.همچنین این داروها در زنانی که تخمک گذاری در آن‌ها انجام می‌گیرد نیز می‌تواند در راستای تولید تخمک‌های بهتر با تعداد بیشتر به کار رود.

داروهای باروری شامل موارد زیر می‌شود

کلومیفن سیترات

کلومیفن سیترات(کلومید،سروفن) از طریق دهان مصرف می‌شود و غده هیپوفیز را تحریک به تولید LH و FSH می‌کند که نتیجه آن تولید بیشتر فولیکول‌های حاوی تخمک تخمدان می‌باشد.

گنادوتروپین

این داروی تزریقی به جای تأثیر بر غده هیپوفیز مستقیماً بر خود تخمدان اثر می‌کند.داروهای گنادوتروپین شامل گنادوتروپین یائسگی انسانی (Menopour,Pepreonex)و FSH( Gonal-f،follistima،Bravelle) می‌شود. همه این‌ها در جهت افزایش تخمک گذاری عمل می‌کنند. نوع دیگری از گنادوتروپین،گنادوتروپین انسانی(Ovidrel,Pregnyl)است که باعث بلوغ تخمک و آزادسازی آن‌ها در هنگام تخمک گذاری می‌شود.

متفورمین

متفورمین(گلوکوفاژ)در درمان مقاومت به انسولین تجویز می‌شود چرا که مقاومت به انسولین نیز می‌تواند از علل ناباروری باشد.در زنانی که به PCOS مبتلا هستند متفورمین می‌تواند گزینه درمانی مناسبی باشد تا مقاومت به انسولین را بهبود بخشد و تخمک گذاری با احتمال بیشتری رخ دهد.

لتروزول(Letrozole)

لتروزول (Femara )متعلق به گروهی از داروهاست که تحت عنوان مهارکننده آروماتاز طبقه بندی می‌شوند و در روشی مشابه داروی کلومیفن عمل می‌کنند.لتروزول ممکن است تخمک گذاری را القا کند.با این حال اثر این دارو بر اوایل حاملگی شناخته نشده است.لذا از آن برای تخمک گذاری استفاده نمی‌شود.

بروموکریتین

بروموکریتین(Parlodel,Cycloset) ممکن است زمانی که مشکلات تخمک گذاری به علت تولید بیش از حد پرولاکتین توسط غده هیپوفیز(هایپرپرولاکتینمی)،باشد استفاده شود.

خطرات ناشی از داروهای باروری

استفاده از داروهای باروری می‌تواند خطراتی را ایجاد کند مانند:

بارداری چندگانه یا چند قلو زایی

داروهای خوراکی ریسک خیلی پایینی برای بارداری‌های چند قلو دارد(کمتر از 10 درصد)و بیشتر ممکن است دوقلوزایی را افزایش دهد.اما استفاده از داروهای تزریقی این ریسک را تا 15-20 درصد افزایش می‌دهد و احتمال سه قلوزایی یا بیشتر را بالا می‌برد.معمولاً هر چه تعداد جنین‌ها بیشتر باشد خطر زایمان زودرس،کم وزنی هنگام تولد و مشکلات بعدی رشد نوزاد بالاتر می‌رود.گاهی اوقات تنظیم مصرف داروها می‌تواند خطر چند قلوزایی را کاهش دهد.

سندروم تحریک بیش از حد تخمدان(OHSS)

استفاده از داروهای تزریقی برای تحریک تخمک گذاری می‌تواند ایجاد سندروم OHSS نماید که باعث متورم و دردناک شدن تخمدان می‌شود. علائم و نشانه‌ها ، معمولاً پس از یک هفته بارز می‌شود و شامل درد شکم خفیف،نفخ،تهوع،استفراغ و اسهال است.اگر باردار شده باشید بروز علائم ممکن است تا چند هفته به طول انجامد و به‌ندرت ممکن است ایجاد فرم شدیدتر OHSS کند،که با افزایش وزن سریع،بزرگ شدن و دردناک شدن تخمدان،جمع شدن مایع در شکم و تنگی نفس همراه است.

خطر ایجاد تومورهای تخمدانی در دراز مدت

مطالعاتی که در رابطه با مصرف داروهای باروری صورت گرفته است نشان داده که به ندرت این داروها در طولانی مدت ایجاد مشکل می‌کنند.با این حال برخی از مطالعات نشان داده که در کسانی که بیش از 12 ماه است که از داروهای باروری استفاده می‌کنند بدون آنکه بارداری موفقی داشته باشند شانس ابتلا به تومور تخمدان در مراحل بعدی زندگی در آن‌ها افزایش پیدا می‌کند.

بازگشت باروری (از طریق جراحی)

چندین نوع عمل جراحی وجود دارد که می‌تواند مشکلات باروری را در زنان بهبود بخشد یا کاملاً اصلاح کند.با اینکه درمان‌های جراحی برای باروری زیاد نیستند ولی شانس موفقیت بالایی دارند.برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:

لاپاراسکوپی یا جراحی هیستروسکوپی

این جراحی می‌تواند ناهنجاری‌های منجر به ناباروری را کاهش دهد یا حذف کند که می‌تواند شامل اصلاح شکل غیرطبیعی رحم،از بین بردن پولیپ آندومتر و برخی از انواع فیبروم‌های رحم که باعث تغییر شکل حفره رحمی و لگن و یا چسبندگی رحم می‌شود.

عمل باز کردن لوله‌های رحمی

در زنانی که لوله‌های رحمی‌شان را قبلاً بسته‌اند پزشک می‌تواند در صورت امکان ، مجدداً ارتباط رحمی را برقرار کند یا ممکن است پزشک، لقاح آزمایشگاهی(IVF) را برایتان مناسب‌تر بداند.

جراحی لوله‌های رحمی

اگر لوله‌های فالوپ شما مسدود شده است یا از مایع پر شده (هیدروسالینکس) ممکن است با انجام عمل لاپاراسکوپی چسبندگی رحم از بین برود. انسداد لوله‌ها برطرف شود و یا یک دریچه جدید ایجاد گردد.البته این کار به ندرت انجام می‌شود چرا که IVF می‌تواند گزینه بهتری باشد.برای هیدروسالنیکس،برداشتن لوله‌ها(سالپنکتومی)با بستن لوله‌های نزدیک رحم، می‌تواند شانس حاملگی از طریق IVF را بالا ببرد.

کمک به باروری

شایع‌ترین روش‌هایی که در کمک به باروری استفاده می‌شوند عبارت‌اند از:

تلقیح داخل رحمی اسپرم(IUI)

در طول IUI میلیون‌ها اسپرم سالم در زمانی نزدیک به تخمک گذاری وارد رحم می‌شوند.

روش IVF

این روش مستلزم بازیابی تخمک بالغ از یک زن است که در آزمایشگاه با اسپرم مرد لقاح می‌یابد.سپس به داخل رحم زن بازگردانده می‌شود.IVF از فناوری‌های تولید مثلی مؤثر است.انجام IVF چند هفته‌ای به طول می‌انجامد و نیاز به آزمایش خون مکرر و تزریق روزانه هورمون دارد.

چگونه با مشکل ناباروری برخورد کنیم؟

برخورد با قضیه ناباروری در زنان می‌تواند از نظر روحی و جسمی طاقت‌فرسا باشد.برای مقابله با فراز و نشیب‌های تشخیص و درمان ناباروری توصیه‌های زیر می‌بایست رعایت شود :

• صبور باشید و آماده
• ورزش منظم داشته باشید و از رژیم غذایی سالم پیروی کنید.
• وزن مناسبتان را حفظ کنید.
• سیگار کشیدن را متوقف کنید.
• از الکل اجتناب کنید.
• از استرس بپرهیزید.
• مصرف کافئین را محدود کنید.

• عوامل و دلایل ناباروری در زنان و مردان

© سایت پزشکی و سلامت دکتر سوشا