ناباروری در مردان (Men infertility)

علائم و نشانه‌های مرتبط با ناباروری در مردان عبارت‌اند از:

• مشکلات در عملکرد جنسی – برای مثال، مشکل در انزال و یا حجم کم منی، کاهش میل جنسی و یا مشکل حفظ نعوظ (اختلال نعوظ)
• درد، تورم و یا یک توده در بیضه‌ها
• عفونت‌های تنفسی راجعه
• عدم توانایی تشخیص بویایی
• رشد غیر طبیعی پستان
• کاهش موهای صورت و یا بدن و یا سایر نشانه‌های یک اختلال کروموزومی یا هورمونی
• مقدار کمتر از نرمال اسپرم (کمتر از 15 میلیون اسپرم در هر میلی‌ لیتر از مایع منی یا با شمارش اسپرم کمتر از 39 میلیون نفر در انزال)

مکانیسم باروری مردان

باروری مردان یک فرایند پیچیده است. برای باردار کردن شریک زندگی می‌بایست شرایط زیر برقرار باشد:

• تولید اسپرم‌های سالم
• رشد و شکل‌گیری صحیح اندام تناسلی مردان در دوران بلوغ.
• حداقل یکی از بیضه‌ها عملکرد صحیح داشته باشد
• تولید هورمون تستوسترون و دیگر هورمون‌های لازم برای تولید نرمال اسپرم
• اسپرم باید به مایع منی وارد شود. هنگامی که اسپرم در بیضه‌ها تولید شد، لوله‌های ظریفی آن‌ها را حمل می‌کند تا زمانی که آن‌ها با مایع منی ترکیب شوند و طی انزال از آلت تناسلی مرد خارج شوند.
• نیاز است اسپرم در مایع منی به اندازه کافی وجود داشته باشد. اگر تعداد اسپرم در مایع منی کم است، شانس این که یکی از اسپرم‌ها بخواهد تخمک شریک زندگی را بارور کند کاهش می‌یابد. تعداد کم اسپرم به میزان کمتر از 15 میلیون اسپرم در هر میلی‌ لیتر مایع منی و یا کمتر از 39 میلیون در هر بار انزال گفته می‌شود.
• اسپرم باید قابل استفاده و قادر به حرکت باشد. اگر جنبش (حرکت) و یا عملکرد اسپرم غیر طبیعی باشد، اسپرم ممکن است قادر به رسیدن به تخمک و یا نفوذ در آن نباشد.

مشکلات باروری مردان به علت برخی از مسائل مربوط به سلامت و درمان‌های پزشکی ایجاد می‌شود. برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:

واریکوسل

واریکوسل تورم رگ‌هایی است که باعث تخلیه بیضه می‌شوند. این رایج‌ترین علت قابل برگشت ناباروری در مردان است. اگرچه علت دقیق ناباروری واریکوسل ناشناخته است، اما ممکن است مربوط به تنظیم نادرست درجه حرارت بیضه باشد. واریکوسل باعث کاهش کیفیت اسپرم می‌شود. درمان واریکوسل می‌توانید تعداد اسپرم و عملکرد آن را بهبود بخشد، و به طور بالقوه ممکن است در هنگام استفاده از فنون باروری کمکی مانند لقاح آزمایشگاهی(IVF) بهبود پیدا کند.

عفونت

برخی از عفونت‌ها می‌تواند با تولید اسپرم و یا سلامت اسپرم مداخله کند و یا می‌تواند باعث ایجاد زخم شود که عبور اسپرم را مسدود می‌کند. نمونه‌هایی از آن عبارت‌اند از التهاب اپیدیدیم (اپیدیدیمیت) یا بیضه (ورم بیضه) و برخی از بیماری‌های مقاربتی، از جمله سوزاک یا HIV. اگرچه برخی از عفونت‌ها می‌تواند به آسیب دائمی بیضه منجر شود، اما اغلب اسپرم‌ها می‌توانند بازیابی شوند.

مشکلات انزال

هنگامی رخ می‌دهد که مایع منی در حین ارگاسم به جای خروج از نوک آلت تناسلی مرد وارد مثانه شود. عوامل مختلفی می‌توانند باعث آن شوند؛ از جمله دیابت، آسیب نخاعی، داروها و جراحی مثانه، پروستات یا پیشابراه. برخی از مردان مبتلا به آسیب‌های نخاعی یا بیماری‌های خاص نمی‌توانند مایع منی را طی انزال خارج کنند با وجودی که قابلیت تولید اسپرم در آن‌ها وجود دارد. در این موارد اغلب اسپرم با استفاده از درمان‌های کمک باروری بازیابی شود.

آنتی‌بادی‌هایی که به اسپرم حمله می‌کنند

آنتی‌بادی‌های ضد اسپرم توسط سلول‌های سیستم ایمنی که به اشتباه اسپرم را به عنوان بیگانه تلقی می‌کنند تولید می‌شود و منجر به از بین رفتن اسپرم می‌شود.

تومور

سرطان‌ها و تومورها غیر بدخیم می‌توانید اندام تناسلی مرد را به طور مستقیم از طریق غدد ترشح کننده هورمون‌های مربوط به تولید مثل، مانند غده هیپوفیز، و یا از طریق علل ناشناخته تحت تأثیر قرار دهد. در برخی موارد، جراحی، رادیوتراپی یا شیمی درمانی برای درمان تومورها، می‌تواند روی باروری مردان تأثیر بگذارد.

عدم نزول بیضه‌ها

در برخی از مردان،طی رشد جنینی یک یا هر دو بیضه موفق به خروج از شکم به کیسه‌ای که به طور معمول بیضه‌ها را در بر می‌گیرد (اسکروتوم) نمی‌شوند.کاهش باروری در مردانی که این بیماری را دارند احتمال بیشتری دارد که ایجاد شود.

عدم تعادل هورمونی

ناباروری می‌تواند از اختلالات خود بیضه و یا یک اختلال در دیگر سیستم‌های هورمونی از جمله هیپوتالاموس، هیپوفیز، تیروئید و غدد آدرنال ناشی شود. تستوسترون پایین (هیپوگنادیسم در مردان) و سایر مشکلات هورمونی تعدادی از علل ممکن هستند.

نقص لوله حمل کننده اسپرم

لوله‌های مختلفی اسپرم را حمل می‌کنند. آن‌ها می‌توانند به علل مختلفی، از جمله آسیب ناخواسته از عمل جراحی، عفونت‌های قبلی، ضربه و یا بیماری‌های وراثتی، از جمله با فیبروز کیستیک مسدود شوند. انسداد می‌تواند در هر قسمتی رخ دهد، از جمله در بیضه، در لوله‌های تخلیه بیضه، اپیدیدیم ، در مجرای دفران، در نزدیکی مجرای انزال و یا در مجرای ادرار.

نقص کروموزومی

اختلالات ارثی مانند سندرم کلاین فلتر – که در آن یک پسر با دو کروموزوم X و یک کروموزوم Y (به جای یک X و یک Y) به دنیا می‌آید – باعث رشد غیر طبیعی اندام تناسلی مرد می‌شوند. دیگر سندرم‌های ژنتیکی مرتبط با ناباروری شامل فیبروز کیستیک، سندرم کالمن و سندرم Kartagener می‌باشد.

مشکلات در زمینه مقاربت جنسی

این می‌تواند شامل مشکل نگه داشتن و حفظ نعوظ کافی در رابطه جنسی (اختلال نعوظ)، انزال زودرس، مقاربت دردناک، اختلالات آناتومیک مانند باز بودن مجرای زیر آلت تناسلی مرد (هیپوسپادیاس)، و یا مشکلات روانی یا ارتباطی با شریک جنسی باشد.

بیماری سلیاک

یک اختلال گوارشی ناشی از حساسیت به گلوتن است. بیماری سلیاک می‌توانند باعث ناباروری در مردان شود. باروری ممکن است پس از اتخاذ یک رژیم غذایی فاقد گلوتن بهبود یابد.

برخی از داروها

درمان جایگزینی با تستوسترون، استفاده از استروئید آنابولیک بلند مدت، داروهای ضد سرطان (شیمی درمانی)، برخی داروهای ضد قارچ، برخی از داروهای زخم معده و برخی داروهای دیگر می‌تواند تولید اسپرم را مختل کند و کاهش باروری مردان را به همراه داشته باشد.

جراحی‌های قبلی

جراحی خاص ممکن است مانع از حضور اسپرم در انزال شود، از جمله وازکتومی،اصلاحات فتق و بیضه و یا جراحی‌های بیضه، جراحی پروستات و جراحی‌های بزرگ شکمی که برای سرطان بیضه و رکتوم انجام می‌شوند.در اغلب موارد، جراحی می‌تواند این انسداد را برطرف کند و یا برای بازیابی اسپرم از اپیدیدیم و بیضه‌ها انجام شود.

گرم شدن بیش از حد بیضه‌ها

دمای بالا تولید و عملکرد اسپرم را مختل می‌کند.اگرچه مطالعات محدود هستند، استفاده مکرر از سونا یا وان گرم ممکن است به طور موقت تعداد اسپرم را کاهش دهد. نشستن برای مدت طولانی، پوشیدن لباس‌های تنگ یا کار با کامپیوتر و لپ‌تاپ برای طولانی مدت نیز ممکن است درجه حرارت کیسه بیضه را افزایش دهد و به کاهش تولید اسپرم منجر شود.

علل زیست محیطی ناباروری در مردان

برخی از عناصر محیطی مانند گرما، سموم و مواد شیمیایی می‌تواند تولید اسپرم و یا عملکرد اسپرم را کاهش دهد. علل خاص عبارت‌اند از:

مواد شیمیایی صنعتی

مواجهه مداوم با بنزن، تولوئن، زایلن، آفت‌کش‌ها، علف‌کش، حلال‌های آلی، مواد نقاشی و سرب ممکن است تعداد اسپرم را کاهش دهد.

قرار گرفتن در معرض فلزات سنگین

قرار گرفتن در معرض سرب و دیگر فلزات سنگین نیز ممکن است باعث ناباروری شود.

تابش اشعه X

قرار گرفتن در معرض اشعه می‌تواند تولید اسپرم را کاهش دهد، هرچند اغلب در نهایت به حالت عادی برمی‌گردد. دوز بالای تابش اشعه، می‌تواند تولید اسپرم را کاهش دهد.

شیوه زندگی و علل دیگر ناباروری در مردان

برخی از علل دیگر ناباروری در مردان عبارت است از:

استفاده از داروهای خاص

استروئیدهای آنابولیکی که برای تحریک قدرت عضلانی و رشد استفاده می‌شوند می‌تواند باعث کوچک شدن بیضه‌ها و کاهش تولید اسپرم شود. استفاده از کوکائین یا ماری‌ جوانا به طور موقت در تعداد و کیفیت اسپرم‌ها تأثیر می‌گذارد.

استفاده از الکل

نوشیدن الکل می‌تواند سطح تستوسترون را کاهش دهد، باعث اختلال در نعوظ و کاهش تولید اسپرم شود. بیماری کبدی ناشی از نوشیدن بیش از حد آن نیز ممکن است به مشکلات باروری منجر شود.

استعمال دخانیات

مردانی که سیگار می‌کشند تعداد اسپرمشان کمتر از کسانی است که سیگار نمی‌کشند. تماس با دود سیگار نیز ممکن است بر باروری مردان تأثیر بگذارد.

استرس عاطفی

استرس می‌تواند با تولید هورمون‌های خاص مورد نیاز برای تولید اسپرم تداخل کند. استرس عاطفی شدید یا طولانی مدت، از جمله مشکلات و دغدغه‌ها در زمینه ناباروری، می‌تواند بر تعداد اسپرم تأثیر بگذارد.

وزن

چاقی می‌تواند باروری را از طرق مختلف مختل سازد،از جمله آنکه به طور مستقیم بر تعداد اسپرم تأثیر کند یا با ایجاد تغییرات هورمونی، باروری مردان را کاهش دهد. مشاغل خاص از جمله جوش کاری و یا موارد مربوط به نشستن طولانی مدت، مانند رانندگی کامیون، ممکن است با خطر ناباروری همراه باشد. با این حال، تحقیقات برای حمایت از این نظریه ادامه دارد.

عوامل خطر مرتبط با ناباروری در مردان عبارت‌اند از:

• سیگار کشیدن
• استفاده از الکل
• استفاده از داروهای خاص
• اضافه وزن داشتن
• داشتن سابقه عفونت خاص در گذشته و حال
• قرار گرفتن در معرض مواد سمی
• گرم شدن بیش از حد بیضه‌ها
• داشتن سابقه تروما (ضربه) به بیضه‌ها
• انجام وازکتومی و یا جراحی لگن
• داشتن سابقه عدم نزول بیضه‌ها
• سابقه خانوادگی ناباروری
• ابتلا به برخی از بیماری‌ها از جمله تومورها و بیماری‌های مزمن مانند کم خونی داسی شکل
• مصرف برخی از داروها و یا قرار گرفتن تحت درمان‌های پزشکی، مانند جراحی یا اشعه برای درمان سرطان

ناباروری می‌تواند برای هر دو شریک زندگی پرتنش باشد. عوارض ناشی از ناباروری در مردان می‌تواند شامل:

• درگیری با عمل‌های جراحی و یا روش‌های دیگر برای درمان علت زمینه‌ای تعداد کم اسپرم و یا دیگر مشکلات باروری
• گرانی تکنیک‌های باروری و درگیری زیاد
• استرس و سایر مشکلات مربوط به عدم توانایی در داشتن فرزند

در مورد بسیاری از زوج‌های نابارور بیش از یک علت برای ناباروری‌ شان وجود دارد. لذا به احتمال زیاد هر دو نیاز به مراجعه به دکتر دارند که ممکن است نیاز باشد تعدادی آزمایش را برای تعیین علت ناباروری انجام دهند. در برخی موارد، علت آن هرگز شناخته نمی‌شود. آزمایشات ناباروری اغلب گران هستند و ممکن است توسط بیمه پوشش داده نشوند. تشخیص مشکلات ناباروری در مردان معمولاً شامل:

معاینه فیزیکی عمومی و سابقه خانوادگی

این امر شامل بررسی ناحیه تناسلی و پرسیدن سوالاتی در مورد کلیه شرایط موروثی، مشکلات سلامتی مزمن، بیماری، آسیب و یا جراحی است که می‌تواند روی باروری تأثیر بگذارد. دکتر شما ممکن است در مورد عادات جنسی شما و نحوه تکامل جنسی‌تان در دوران بلوغ نیز سوالاتی بپرسد.

آنالیز مایع منی

شما می‌توانید یک نمونه مایع منی در یک ظرف مخصوص یا با استفاده از کاندوم مخصوص جمع‌آوری کرده و برای آنالیز در اختیار آزمایشگاه قرار دهید تا برای اندازه‌گیری تعداد اسپرم و هر نوع ناهنجاری در شکل (مورفولوژی) و جنبش (حرکت) اسپرم بررسی شود. آزمایشگاه همچنین مایع منی را ازنظر هرگونه نشانه‌ای از عفونت مورد آزمایش قرار می‌دهد.

اغلب تعداد اسپرم به طور قابل توجهی از یک نمونه به نمونه دیگر متفاوت است. در اغلب موارد، آزمایش تجزیه و تحلیل چند مایع منی از یک فرد در طی یک دوره از زمان، برای اطمینان از نتایج دقیقاً بررسی می‌شود. اگر اسپرم شما طبیعی باشد، پزشک به احتمال زیاد تست شریک جنسی فرد را نیز ازنظر باروری بررسی می‌کند. پزشکتان ممکن است آزمایش‌های دیگری برای کمک به شناسایی علت ناباروری توصیه کند که می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

سونوگرافی اسکروتوم

این تست از امواج صوتی با فرکانس بالا برای تولید تصاویر از داخل بدن استفاده می‌کند. سونوگرافی اسکروتوم می‌توانید به پزشک کمک کند تا بفهمد که آیا واریکوسل و یا مشکلات دیگر در بیضه‌ها و ساختارشان مسبب ناباروری هست یا خیر.

تست هورمون

هورمون‌های تولید شده توسط غده هیپوفیز، هیپوتالاموس و بیضه‌ها نقش کلیدی در رشد جنسی و تولید اسپرم بازی می‌کند. اختلالات در دیگر سیستم‌های هورمونی نیز ممکن است به ناباروری کمک کند. با یک آزمایش خون می‌توان سطح هورمون تستوسترون و دیگر هورمون‌ها را اندازه‌گیری کرد.

آزمایش ادرار پس از انزال

وجود اسپرم در ادرار نشان می‌دهد که مایع منی به جای خروج از آلت تناسلی در طی انزال به سمت عقب یعنی مثانه می‌رود و در ادرار دفع می‌شود.

آزمایش‌های ژنتیکی

هنگامی که غلظت اسپرم بسیار کم است، می‌تواند یک علت ژنتیکی داشته باشد. یک آزمایش خون می‌تواند نشان دهد که آیا تغییرات کوچک در کروموزوم Y وجود دارد یا نه (نشانه‌ای از یک اختلال ژنتیکی است). آزمایش ژنتیک ممکن است برای تشخیص سندرم‌های مختلف مادرزادی و وراثتی درخواست شود.

بیوپسی بیضه

این آزمون شامل برداشتن نمونه از بیضه با یک سوزن می‌باشد. اگر نتایج حاصل از بیوپسی بیضه نشان دهد که تولید اسپرم طبیعی است مشکل شما به احتمال زیاد از انسداد و یا مشکل دیگری در حمل و نقل اسپرم می‌باشد. با این حال، این تست معمولاً برای تشخیص علت ناباروری استفاده می‌شود.

آزمودن‌های عملکرد اسپرم تخصصی

تعدادی از تست‌ها با هدف بررسی چگونگی زنده ماندن اسپرم پس از انزال، اینکه تا چه حد می‌توانند به یک تخمک نفوذ کنند، و اینکه آیا مشکلی در اتصال به تخمک دارند یا نه، انجام می‌شوند. به طور کلی، این تست‌ها به ندرت انجام می‌شوند.

سونوگرافی ترانس

ابزاری کوچک و روغنی به درون راست روده وارد می‌شود. این کار به دکتر اجازه می‌دهد پروستات را بررسی کند و انسداد احتمالی لوله‌ای که منی را حمل می‌کند (مجاری انزال و وزیکول سمینال) تشخیص دهد. اغلب، علت دقیق ناباروری را نمی‌توان مشخص کرد. حتی اگر علت دقیق مشخص نیست، مشورت با پزشک می‌تواند به ما در پیدا کردن روش درمانی احتمالی و تشخیص بهتر مشکل کمک کند.

درمان ناباروری در مردان عبارت‌اند از:

جراحی

واریکوسل در اغلب موارد می‌تواند با جراحی تصحیح شود یا انسداد مجرای دفران قابلیت اصلاح دارد. وازکتومی که قبلاً انجام شده می‌تواند به حالت قبل بازگردانده شود. در مواردی که هیچ اسپرمی در انزال وجود نداشته باشد، اسپرم‌ها می‌توانند اغلب به طور مستقیم از بیضه‌ها و یا اپیدیدیم با استفاده از فن بازیابی اسپرم بازیابی شوند.

درمان عفونت

درمان با آنتی بیوتیک ممکن است عفونت دستگاه تناسلی را درمان کند، اما همیشه برای حل مشکل باروری کارآمد نیست.

درمان مشکلات مقاربت جنسی

دارو یا مشاوره می‌تواند به بهبود باروری در شرایطی مانند اختلال نعوظ یا انزال زودرس کمک کند.

درمان هورمونی و داروها

پزشک شما ممکن است با جایگزینی هورمون و یا استفاده از برخی داروها در مواردی که ناباروری با سطوح بالا و یا پایین برخی از هورمون‌ها در ارتباط است به حل مشکل کمک کند.

روش‌های کمک باروری (ART)

درمان ART شامل به دست آوردن اسپرم از طریق انزال طبیعی یا جراحی و یا از افراد اهدا کننده، بسته به مورد می‌باشد. اسپرم، پس از آن به دستگاه تناسلی منتقل می‌شود و یا برای انجام لقاح یا تزریق داخل سیتوپلاسمی اسپرم به کار می‌رود.

هنگامی که درمان کار نمی‌کند

در موارد نادر، مشکلات باروری مردان ممکن است درمان نشود.پزشکتان ممکن است که به شما و شریک زندگی‌تان پیشنهاد کند که با استفاده از اسپرم یک دهنده ،صاحب فرزند شوید.

راهکارهای افزایش شانس باروری

با انجام موارد زیر می‌توانید شانس خود را برای بارداری افزایش دهید:

افزایش فرکانس رابطه جنسی

انجام رابطه جنسی در هر روز یا حداقل 4 روز قبل از تخمک گذاری می‌تواند شانس بارداری شریک جنسی را افزایش دهد.

رابطه جنسی در زمان‌هایی که لقاح امکان‌پذیر است

یک زن با احتمال بیش‌تری در زمان تخمک گذاری- که در وسط چرخه قاعدگی رخ می‌دهد- می‌تواند باردار شود.با توجه به این که اسپرم تنها می‌تواند چند روز زنده بماند حضور اسپرم در این زمان تضمین می‌کند که در زمان آمادگی زن ،اسپرم در اختیار تخمک قرار می‌گیرد.

اجتناب از استفاده از روغن و محصولاتی مانند Astroglide یا ژل KY، لوسیون‌ها و بزاق

این مواد ممکن است حرکت و عملکرد اسپرم را مختل کنند.

نقش مکمل‌ها در درمان ناباروری

مطالعات در این زمینه که گیاهان یا مکمل‌ها تا چه میزان باعث افزایش باروری مردان انجام هستند.هیچ یک از این مکمل‌ها یک علت زمینه‌ای مشخص ناباروری را برطرف نمی‌کنند، مانند نقص مجرای اسپرم یا اختلال کروموزومی. برخی از مکمل‌ها ممکن است تنها زمانی که شما نوعی کمبود داشته باشید مفید باشند. مکمل‌هایی که در مطالعات نشان داده شده مزایای بالقوه‌ای در بهبود تعداد اسپرم و یا کیفیت آن دارند عبارت‌اند از:

• اسید آلفا لیپوئیک
• آنتوسیانین‌ها
• ال-آرژنین
• آستاگزانتین
• بتاکاروتن
• بیوتین
• کارنیتین L-استیل
• ال-کارنیتین
• کوبالامین
• شرکت آنزیم Q10-
• استیل سیستئین
• اسید فولیک
• گلوتاتیون
• اینوزیتول
• لیکوپن
• منیزیم
• N استیل سیستئین
• پنتوکسی فیلین
• مهارکننده‌های فسفودی استراز-5
• اسیدهای چرب اشباع نشده
• سلنیوم
• ویتامین‌های A، C، D و E
• روی

با دکتر خود قبل از مصرف مکمل‌های غذایی جهت بررسی خطرات و فواید این درمان مشورت کنید، چراکه برخی از مکمل‌ها در دوزهای بالا و یا در مدت زمان طولانی ممکن است مضر باشند.

بسیاری از انواع ناباروری در مردان قابل پیشگیری نیست. با این حال، شما می‌توانید از برخی از علل ناباروری شناخته شده اجتناب کنند. برای مثال:

• سیگار نکشید.
• محدود کردن و یا پرهیز از الکل
• استفاده صحیح از داروها
• تناسب وزن
• اجتناب از وازکتومی
• دوری از چیزهایی که منجر به حرارت طولانی مدت برای بیضه‌ها می‌شود
• کاهش استرس
• اجتناب از قرار گرفتن در معرض آفت‌ کش‌ها، فلزات سنگین و سموم دیگر.

• درمان ناباروری مردان با بهترین راهکارها
• عوامل و دلایل ناباروری در زنان و مردان

© سایت پزشکی و سلامت دکتر سوشا