صرع (Epilepsy)

از آنجا که صرع در اثر فعالیت‌های غیر طبیعی در سلول‌های مغزی ایجاد می‌شود، تشنج می‌تواند هرگونه فرایندی که توسط مغز کنترل می‌شود را تحت تأثیر قرار دهد. علائم و نشانه‌های تشنج ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• سردرگمی موقت
• خیره‌ شدن طولانی
• حرکات جهشی غیر قابل‌ کنترل دست‌ و پا
• از دست دادن هوشیاری یا آگاهی
• علائم روانی

علائم بسته به نوع تشنج تفاوت می‌کند. در اغلب موارد، فرد مبتلا به صرع تمایل دارد همان نوع از تشنج را در زمان‌های مختلف بارز سازد؛ لذا علائم در دوره‌های مختلف بیماری مشابه خواهد بود.

پزشکان معمولاً تشنج را بر اساس نوع فعالیت‌های غیرطبیعی مغز، به‌صورت موضعی یا منتشر طبقه‌ بندی می‌کنند.

تشنج موضعی

هنگامی‌ که تشنج ناشی از فعالیت‌های غیرطبیعی تنها در یک منطقه از مغز خود باشد آن را تشنج موضعی یا جزئی می‌نامند.

تشنج منتشر

تشنجی که در آن تمام مناطق مغز درگیر باشد، تشنج منتشر نامیده می‌شود. خود تشنج منتشر از شش نوع مختلف می‌تواند باشد.

صرع تقریباً در نیمی از افراد مبتلا هیچ علت مشخصی ندارد. از طرفی بیماری ممکن است به عوامل مختلفی بستگی داشته باشد.

• تأثیر ژنتیکی : برخی از انواع صرع، ممکن است تحت تأثیر ژنتیک باشد یعنی در بین اعضای خانواده به ارث رسیده باشد. محققان برخی از انواع صرع را به ژن‌های خاصی مرتبط دانسته‌اند. یک ژن خاص ممکن است فرد را نسبت به شرایط محیطی مولد تشنج حساس‌تر کند.
• ضربه به سر : ضربه به سر در اثر تصادف و یا دیگر آسیب‌ها می‌تواند به صرع منجر شود.
• مشکلات مغز : یکسری مشکلات مغز که باعث صدمه به مغز شود، مانند تومورهای مغزی یا سکته مغزی، می‌توانید باعث صرع شود. سکته مغزی یکی از علل اصلی صرع در بزرگ‌سالان مسن‌تر از ۳۵ سال می‌باشد.
• بیماری‌های عفونی : بیماری عفونی، مانند مننژیت، ایدز و آنسفالیت ویروسی، می‌تواند منجر به صرع شود.
• آسیب‌های دوران بارداری : قبل از تولد، نوزادان نسبت به آسیب مغزی بسیار حساس است که می‌تواند توسط عوامل مختلفی مانند عفونت در مادر، تغذیه نامناسب یا کمبود اکسیژن ایجاد شود. این آسیب مغزی می‌تواند باعث صرع و یا فلج مغزی شود.
• اختلالات رشد : صرع می‌تواند گاهی اوقات با اختلالات رشد، مانند اوتیسم و نوروفیبروماتوز در ارتباط باشد.

عوامل خاصی ممکن است خطر ابتلا به صرع را افزایش دهد.

• سن : شروع صرع در اوایل کودکی و بعد از ۶۰ سالگی شایع است، اما این عارضه می‌تواند در هر سنی رخ دهد.
• سابقه خانوادگی : اگر شما سابقه خانوادگی صرع داشته باشید، با افزایش خطر ابتلا به اختلال صرع مواجه می‌باشید.
• جراحت سر : آسیب به سر مسئول برخی موارد صرع می‌باشد. می‌توان این خطر خود را با بستن کمربند ایمنی هنگام سوار شدن به ماشین و یا پوشیدن کلاه ایمنی هنگام دوچرخه‌ سواری، اسکی، موتور سیکلت‌ سواری کاهش داد.
• سکته مغزی و سایر بیماری‌های عروقی : سکته مغزی و سایر بیماری‌های عروقی می‌تواند آسیب‌های مغزی که ممکن است به صرع منجر شود، ایجاد کند. شما می‌توانید با یکسری اقدامات این خطر را کاهش دهید. از جمله محدود کردن مصرف الکل و اجتناب از سیگار، داشتن یک رژیم غذایی سالم و ورزش منظم.
• زوال عقل و یا جنون : زوال عقل می‌تواند خطر ابتلا به صرع را در بزرگ‌سالان مسن‌تر افزایش دهد.
• عفونت مغز : بیماری عفونی مانند مننژیت که باعث التهاب در مغز یا نخاع می‌شود، می‌تواند خطر ابتلا به صرع را افزایش دهد.
• تشنج در دوران کودکی : تب بالا در دوران کودکی می‌تواند گاهی اوقات با تشنج همراه باشد. البته همه کودکانی که تشنج به علت تب را تجربه می‌کنند حتماً دچار صرع نخواهند شد اگر چه خطر ابتلا در این افراد بالاتر است.

داشتن تشنج در زمان‌های خاص می‌تواند به شرایطی که برای خودتان و یا دیگران خطرناک است، منجر شود.

• سقوط : در طول تشنج ممکن است زخمی شده و یا دچار شکستگی استخوان شوید.
• غرق شدن : اگر شما مبتلابه صرع باشید ۱۵ تا ۱۹ برابر بیشتر احتمال دارد که در حال شنا یا آب‌بازی دچار غرق‌شدگی شوید.
• تصادفات اتومبیل : تشنج باعث از دست رفتن آگاهی و یا کنترل‌شده که می‌تواند هنگام فعالیت‌هایی مثل رانندگی بسیار خطرناک باشد.
• عوارض بارداری : تشنج در دوران بارداری می‌تواند خطراتی را برای مادر و نوزاد به همراه داشته باشد. من جمله آنکه برخی داروهای ضد صرع می‌تواند با خطر نقایص مادرزادی همراه باشد. بسیار از زنان مبتلابه صرع می‌تواند یک بارداری موفق و داشتن یک فرزند سالم را تجربه کنند درصورتی‌که در طول دوران بارداری کلیه داروهای مصرفی به‌دقت تنظیم شود.
• مسائل مربوط به‌ سلامت عاطفی : افراد مبتلا به صرع بیشتر احتمال دارد که دچار مشکلات روانی، به‌ ویژه افسردگی، اضطراب و در موارد شدید، خودکشی شوند. این مشکلات ممکن است درنتیجه برخورد با مشکلات ناشی از صرع و یا اثرات جانبی داروها باشد.

دیگر عوارض تهدید کننده صرع غیر معمول هستند، اما ممکن است رخ دهند، مانند:

• صرع وضعیتی : این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که شما دچار تشنج مداومی که بیش از پنج دقیقه طول می‌کشد باشید و یا اگر شما دچار تشنج‌های مکرر که بدون آگاهی قبلی عود می‌کنند، باشید. افراد مبتلا به صرع وضعیتی با افزایش خطر آسیب دائمی مغز و مرگ مواجه می‌باشند.
• مرگ غیرمنتظره و ناگهانی در صرع (SUDEP) : افراد مبتلا به صرع در معرض خطر پایینی از مرگ غیرمنتظره و ناگهانی قرار دارند. علت آن ناشناخته است، اما برخی از تحقیقات علت آن را به مشکلات قلبی یا تنفسی ربط می‌دهند.

برای تشخیص این وضعیت، دکتر شما نشانه‌های شما و تاریخچه پزشکی‌تان را بررسی می‌کند. دکتر شما ممکن است چندین آزمایش جهت تشخیص صرع و تعیین علت آن درخواست کند.

• معاینه عصبی : دکتر شما ممکن است رفتار شما، توانایی‌های حرکتی، عملکرد ذهنی و دیگر نواحی را برای تشخیص وضعیت شما بررسی کند.
• آزمایش خون : دکتر شما ممکن است یک نمونه خون را برای بررسی علائم عفونت، اختلالات ژنتیکی و یا شرایط دیگر که ممکن است با تشنج همراه باشد، بررسی کند.

دکتر شما همچنین ممکن است آزمایشات دیگری را برای تشخیص ناهنجاری‌های مغزی درخواست کند، ازجمله:

• الکتروانسفالوگرام (EEG) : این آزمون شایع‌ترین آزمون مورداستفاده برای تشخیص صرع است. در این آزمایش، پزشکان یک الکترود را با یک ماده خمیر مانند به پوست سر متصل می‌کنند. الکترودها فعالیت الکتریکی مغز را ثبت می‌کنند.
• توموگرافی کامپیوتری یا سی‌ تی‌ اسکن : در سی‌تی‌اسکن با استفاده از اشعه X تصاویر مقطعی از مغز شما به‌دست می‌آید. سی‌ تی‌ اسکن می‌تواند اختلالات مغزی که ممکن است باعث تشنج شوند مانند تومور، خونریزی و کیست را، نشان دهد.
• تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) : در MRI با استفاده از نیروی مغناطیسی قوی و امواج رادیویی تصاویر دقیقی از مغز تهیه می‌شود. دکتر شما به این وسیله ممکن است قادر به تشخیص ضایعات یا ناهنجاری‌های موجود در مغز که می‌تواند باعث تشنج شوند، باشد.
• توموگرافی گسیل پوزیترون (PET) : اسکن PET با استفاده مقدار کمی از دوز پایین مواد رادیو اکتیو که به داخل ورید تزریق می‌شوند تصاویری از مناطق فعال مغز به‌ دست می‌دهد که در تشخیص اختلالات آن می‌تواند کمک‌ کننده باشد.
• توموگرافی کامپیوتری گسیل تک فوتون (SPECT) : این آزمون زمانی انجام می‌گیرد که پزشک با انجام MRI و EEG از مغز، قادر به تشخیص علت تشنج نبوده باشد.
• آزمون روان-عصب شناختی : در این آزمایش، پزشک با ارزیابی تفکر، حافظه و مهارت‌های گفتاری به تشخیص می‌پردازد. نتایج آزمون به پزشکان در تشخیص این‌که کدام مناطق مغز تحت تأثیر قرار گرفته‌اند، کمک خواهد کرد.

پزشکان معمولاً درمان صرع را با دارو آغاز می‌کنند. اگر داروها قادر به درمان وضعیت نباشند، پزشکان ممکن است عمل جراحی و یا نوع دیگری از درمان را ارائه کنند.

دارو

اغلب افراد مبتلا به صرع می‌توانند با کمک یک داروی ضد صرع، وضعیت خود را کنترل کنند.

بیش از نیمی از کودکان مبتلا به صرع که علائم صرع را تجربه نمی‌کنند می‌توانند با قطع دارو به زندگی عادی ادامه دهند. بسیاری از بزرگ‌سالان نیز می‌توانند دارو را پس از دو سال یا بیشتر که تشنج را تجربه نکردند، قطع کنند.

پیدا کردن داروی مناسب و دوز ایده آل می‌تواند پیچیده باشد. دکتر شما با توجه به وضعیت و نوع تشنج شما، سن شما و دیگر عوامل دارو را تعیین خواهد کرد. پزشک معمولاً از دوز پایین یک دارو شروع خواهد کرد و به‌ صورت تدریجی آن را افزایش خواهد داد تا زمانی که وضعیت تحت کنترل درآید.

داروهای ضد صرع ممکن است دارای یکسری اثرات جانبی باشند. عوارض جانبی خفیف عبارت‌اند از:

• خستگی
• سرگیجه
• افزایش وزن
• از دست دادن تراکم استخوان
• خارش پوست
• از دست دادن هماهنگی
• مشکلات گفتاری
• مشکلات حافظه و تفکر

اما عوارض جانبی شدیدتر اما نادر عبارت‌اند از:

• افسردگی
• افکار و رفتارهای خودکشی
• بثورات شدید
• التهاب اندام‌های خاص، مانند کبد

عمل جراحی

جراحی اغلب زمانی انجام می‌شود که آزمایشات نشان دهد که منشأ بروز مشکل در مغز ناحیه کوچک و متمایزی است که حذف آن با عملکردهای حیاتی مانند گفتار، عملکردهای حرکتی، بینایی و شنوایی تداخل نمی‌کند.

اگر تشنج از بخشی از مغز منشأ بگیرد که نتوان آن را حذف کرد، ممکن است نوعی متفاوت از جراحی صورت پذیرد که در آن جراح چند برش در ناحیه مذکور انجام می‌دهد. این برش‌ها طوری طراحی‌ شده‌اند که مانع از گسترش تشنج به سایر نقاط مغز می‌شوند.

تحریک عصب واگ

در تحریک عصب واگ، پزشکان وسیله را برای تحریک عصب واگ در زیر پوست قفسه سینه کاشت می‌کنند. این دستگاه شبیه دستگاه تنظیم ضربان قلب می‌باشد. مشخص نیست که این دستگاه چگونه مانع از تشنج می‌شود، اما دستگاه معمولاً می‌تواند حملات را ۲۰ تا ۴۰ درصد کاهش دهد.

رژیم کتوژنیک

برخی از کودکان مبتلا به صرع قادرند با پیروی از یک رژیم غذایی سخت که سرشار از چربی و دارای مقدار پایینی از کربوهیدرات است، میزان حملات صرع خود را کاهش دهند. در این رژیم غذایی، بدن به‌جای کربوهیدرات از چربی برای انرژی استفاده می‌کند. پس از چند سال، برخی از کودکان ممکن است با متوقف کردن رژیم کتوژنیک همچنان بدون تشنج باقی بمانند.

عوارض جانبی یک رژیم غذایی کتوژنیک ممکن است شامل کم شدن آب بدن، یبوست، رشد کند به دلیل کمبودهای تغذیه‌ای و تجمع اسید اوریک در خون، که می‌تواند باعث سنگ کلیه شود، باشد. این عوارض جانبی در صورتی‌ که از یک رژیم صحیح و تحت نظارت پزشک پیروی شود، بسیار نادر است.

تحریک عمیق مغزی

محققان در حال مطالعه یک روش برای تحریک عمیق مغزی به‌عنوان یک درمان بالقوه برای صرع می‌باشند. در تحریک عمیق مغزی، جراحان الکترودی را در داخل یک بخش خاص از مغز کاشت می‌کنند. الکترودها به یک ژنراتور کاشته شده در قفسه سینه و یا جمجمه که پالس‌های الکتریکی به مغز می‌فرستد، متصل شده و ممکن است حملات شما را کاهش دهد.

مرجع تخصصی پزشکی و سلامت دکتر سوشا