سندرم ویسکوت – الدریچ (WAS : Wiskott-Aldrich Syndrome)
درباره بیماری سندرم ویسکوت – الدریچ
اطلاعات بیماریها : سندرم ویسکوت – الدریچ یک بیماری مهم نقص ایمنی است که به دلیل نقص در بعضی از سلولهای ایمنی بدن (لنفوسیتهای B و T) ایجاد میشود. در بیماری سندرم ویسکوت – الدریچ پلاکتها (سلولهای مسئول جلوگیری از خونریزی) نیز دچار اختلال میگردند. بیماری سندرم ویسکوت – الدریچ همراه با خونریزی (در نتیجهی کمبود پلاکت)، عفونتهای مکرر باکتریایی و ویروسی و قارچی و اگزمای پوست است. شناسایی ژن عامل بیماری سندرم ویسکوت – الدریچ ، نشان داده است که انواع خفیفتر آن با تظاهر برخی از نشانههای ذکر شده اتفاق میفتند.
در سال ۱۹۳۷، دکتر ویسکوت سه برادر با تظاهرات و علائمی مانند کمبود پلاکت، اسهال خونی، اگزما و عفونت مکرر گوش را توصیف کرد. هفده سال بعد در سال ۱۹۵۴، دکتر الدریچ نشان داد که این بیماری ارثی “وابسته به جنس مغلوب” (نوعی الگوی توارث) است. در دههی ۵۰ و ۶۰ میلادی، با کشف سایر ویژگیها، این سندرم به لیست مجموعه بیماریهای شناخته شده نقص ایمنی افزوده شد. همانطور که گفته شد سندرم ویسکوت – الدریچ از بیماریهای مهم نقص ایمنی است که لنفوسیتهای B و T را درگیر میکند و پلاکتها (عامل کنترل خونریزی) نیز شدیداً تحت تأثیر قرار میگیرند.
در نوع کلاسیک سندرم ویسکوت – الدریچ ، علائم سه گانه زیر دیده میشود:
1. افزایش تمایل به خونریزی
2. انواع عفونتهای مکرر
3. اگزما
علاوه بر تظاهرات فوق، این بیماران در طی سالهای بعد دچار انواع بدخیمیها شامل لنفوما و لوکمیا (سرطان خون) و انواع مختلفی از بیماریهای خود ایمنی میگردند.
سندرم ویسکوت – الدریچ به علت جهش در ژن مسئول تولید نوعی پروتئین به نام “پروتئین سندرم ویسکوت – الدریچ ” یا WASP به وجود میآید. این ژن بر روی بازوی کوچک کروموزوم X (یکی از کروموزومهای مسئول تعیین جنسیت) قرار دارد. اکثر این جهشها منحصر به فرد هستند، به این معنی که تقریباً جهش در ژن تولیدکننده WASP در هر خانواده دارای مشخصه منحصر به خود میباشد. در مواقعی که جهش شدید باشد به گونهای که کل عملکرد تولید پروتئین WAS مختل گردد، فرد به نوع شدید سندرم ویسکوت – الدریچ مبتلا میشود. برعکس در مواردی که جهش سبب اختلال در قسمتی از عملکرد این ژن و به تبع آن اختلال نسبی در تولید پروتئین WAS گردد، فرد به نوع خفیفتری از این سندرم دچار خواهد شد.
علائم و نشانههای بیماری سندرم ویسکوت - الدریچ
کلیک کنیدتظاهر بالینی سندرم ویسکوت – الدریچ از بیماری به بیمار دیگر متفاوت است. بعضی بیماران هر سه نشانه رایج بیماری شامل خونریزی، عفونت و اگزما را نشان میدهند. در حالی که برخی دیگر تنها خونریزی دارند. در سالهای گذشته تصور بر این بود که بیمارانی که فقط علامت خونریزی، نوعی بیماری متفاوت به نام “کمبود پلاکت وابسته به جنس” دارند.
پس از شناسایی ژن کد کنندهی پروتئین WAS ، روشن شد که بیماری سندرم ویسکوت – الدریچ و کمبود پلاکت وابسته به جنس هر دو به دلیل جهش در یک نوع ژن رخ میدهند و بنابراین هردوی این موارد شکل بالینی متفاوتی از یک نوع بیماری هستند. اولین بروز بالینی سندرم ویسکوت – الدریچ ممکن است در آغاز تولد یا در جریان سال اول زندگی باشد. این نشانههای بالینی اولیه میتواند همه یا هر یک از علائم سهگانه “خونریزی، اگزما و ضایعات پوستی خارشدار و یا عفونتهای مکرر” را شامل شود.
1- تمایل به خونریزی
یکی از مشخصههای بیماران سندرم ویسکوت – الدریچ کاهش در تعداد پلاکتهاست. از آنجایی که پلاکتهای کوچک تنها در خون بیماران سندرم ویسکوت – الدریچ یافت میشود، وجود این نوع پلاکتها دلیل بر ابتلا به سندرم ویسکوت – الدریچ است. خونریزیهای زیرپوستی که به علت کمبود پلاکت خون رخ میدهند، میتوانند باعث ایجاد لکههایی به اندازهی سر سوزن یا بلکه بزرگتر با رنگ قرمز مایل به آبی شده و یا به شکل کبودی ظاهر شوند. چون سندرم ویسکوت – الدریچ در پسرها بروز میکند، ممکن است مدفوع خونی (مخصوصاً در دوران نوزادی)، خونریزی لثه، و خونریزی طولانیمدت بینی داشته باشند. بیماران پسر ممکن است این علائم را نیز داشته باشند: مدفوع خونی (مخصوصاً در دوران نوزادی)، خونریزی لثه، خونریزی طولانی مدت بینی.
خونریزی مغزی یکی از عوارض خطرناک سندرم ویسکوت – الدریچ است. جهت جلوگیری از برخورد ضربههای متوالی به سر نوزادانی که هنوز به راه نیفتادهاند، پزشکان استفاده از کلاه ایمنی را توصیه میکنند. استفاده از این کلاه تا زمانی که نوزاد به سن کافی برای درمان برسد، الزامی است.
2- عفونتها
کمبود شدید در عملکرد سلولهای ایمنی خون، باعث ابتلا به انواع عفونتها میشود که به علت فعالیت میکروبهای بیماریزاست. این عفونتها اغلب شامل عفونتهای مجاری تنفسی فوقانی و تحتانی، عفونت گوش، سینوزیت و ذاتالریه میباشند. عفونتهای جدیتر مانند سپسیس (عفونت در جریان خون)، مننژیت و عفونتهای شدید ویروسی کمتر اتفاق میافتند.
3- اگزما
اگزما در نوزادان مبتلا به سندرم ویسکوت – الدریچ به صورت جوش شدید در ناحیهای که کهنه بسته میشود یا بهصورت کلی در تنه و اندامها رخ میدهد. در پسرهای بزرگتر، اگزما ممکن است به چینهای پوستی در نواحی آرنج، مچ، گردن، پشت زانو یا کل ناحیه پوستی گسترش پیدا کند. این اگزما همراه با خارش است و بنابراین پسران مبتلا اغلب خود را تا سرحد زخم کردن، حتی به هنگام خواب میخارانند. در موارد وخیم، مبتلایان در نگهداری دمای طبیعی بدن مشکل خواهند داشت.
با این وجود ممکن است اگزما در بعضی بیماران بسیار خفیف بوده یا به کلی وجود نداشته باشد.
ظهور خود ایمنی
یک مشکلی که غالباً در نوزادان همانند بزرگسالان وجود دارد، احتمال بالای بروز بیماریهای خود ایمنی است. کلمه “خود ایمنی” وضعیتی را توصیف میکند که سیستم ایمنی در مقابل قسمتی از بدن خود بیمار واکنش نشان میدهد و موادی را بر ضد سلولها و بافتهای خودی میسازد و در واقع سیستم ایمنی از تنظیم خارج شده و خودزنی میکند. از معمولترین خود ایمنیهای مشاهدهشده در بیماران مبتلا به سندرم ویسکوت – الدریچ نوعی تورم عروق خونی همراه با تب و جوش پوستی بر روی اندامهاست که گاهی هنگام ورزش تشدید میگردد.
شکل دیگری از خود ایمنی نوعی کمخونی است که به واسطهی تخریب گلبولهای قرمز خون توسط پادتنهای خود فرد ایجاد میگردد. کمبود پلاکت میتواند توسط فرایند خود ایمنی تشدید گردد به گونهای که پادتنهای خودی به پلاکتهای باقیمانده بدن حمله میکنند. برخی بیماران علائم جامعتری دارند که به شرح زیر است:
تب بالا در نبود عفونت همراه با تورم مفاصل، غدههای لنفی حساس، تورم کلیه و نشانههای معده ای-روده ای (همانند اسهال). گاهی اوقات تورم عروقی عمده در ماهیچهها، قلب، مغز یا سایر اندامهای داخلی عوارض گستردهای را به جا میگذارد. دفعات خود ایمنی ممکن است از چند روز تا چند سال طول بکشد و شاید به سختی قابل درمان باشد.
بدخیمیها
بدخیمیها میتواند در کودکان، نوجوانان و بزرگسالان مبتلا به سندرم ویسکوت – الدریچ رخ دهد.
تشخیص بیماری سندرم ویسکوت - الدریچ
کلیک کنیدبا توجه به طیف وسیعی از یافتهها در زمینهی سندرم ویسکوت – الدریچ ، پسرانی با علائم خونریزی، کبودیهای غیر طبیعی، کمبود پلاکت مادرزادی یا قریبالوقوع و پلاکتهای کوچک باید به عنوان فردی مبتلا به سندرم ویسکوت – الدریچ تشخیص داده شوند. مشخصه ناهنجاریهای پلاکتی مانند تعداد کم و اندازهی ریز آنها، در خون بند ناف نوزادان تازه متولد شده قابل دستیابی است. سادهترین و سودمندترین روش آزمایش تشخیصی سندرم ویسکوت – الدریچ ، شمارش تعداد پلاکت و تعیین اندازهی دقیق آن است. همانطور که بیان شد پلاکت مبتلایان به سندرم ویسکوت – الدریچ به طور قابل توجهی کوچکتر از اندازه طبیعی هستند. در کودکان بالای ۲ سال، انواعی از ناهنجاریهای ایمنی میتواند تشخیص ابتلا به سندرم ویسکوت – الدریچ را تأیید کند. انواع خاصی از پادتنها در مبتلایان به سندرم ویسکوت – الدریچ کم است و یا اصلاً وجود ندارد. به این علت گاهی اوقات فرد قادر نیست در پاسخ به واکسن تزریق شده پادتن بسازد تا نسبت به آن بیماری ایمن شود. پاسخ تست پوستی برای ارزیابی سلولهای دفاعی خون منفی است و تست آزمایشگاهی آن هم غیر طبیعی میباشد.
با نشان دادن کاهش یا عدم وجود پروتئین WAS در خون یا وجود جهش در ژن کد کنندهی پروتئین WAS، تشخیص بیماری تأیید میگردد. این آزمایشها فقط در تعدادی آزمایشگاه خاص انجام میشوند و به نمونه خون یا دیگر بافتها نیاز دارد.
وراثت
سندرم ویسکوت – الدریچ یک بیماری ارثی است که تنها جنس مذکر به آن مبتلا میشود. بنابراین ممکن است برادران بیمار یا برادران مادر بیمار (دایی بیمار) نیز مبتلا باشند. این امکان وجود دارد که به علت جهش جدید یا کم بودن تعداد افراد خانواده، تاریخچه خانوادگی بیمار کاملاً خالی از بیماری سندرم ویسکوت – الدریچ باشد. حدود مبتلایان به سندرم ویسکوت – الدریچ به دلیل یک جهش جدید در هنگام بارور شدن تخمک توسط اسپرم رخ میدهد. با دانستن محل دقیق جهش در یک خانواده مستعد سندرم ویسکوت – الدریچ میتوان با آزمایش DNA جنین قبل از تولد تشخیص داد که آیا فرد مبتلاست یا خیر.
درمان بیماری سندرم ویسکوت - الدریچ
کلیک کنیدهمه بچههایی که بیماریهای مزمن خطرناک دارند، به پشتیبانی و مراقبت والدین و خانواده خود نیازمندند و نقش آنها مخصوصاً در تصمیمگیریهای مرتبط با فرزند بیمارشان میتواند بسیار مهم باشد. پیشرفتهای متعدد در حوزه تغذیه و روشهای درمانی علیه میکروبها و پیوند مغز استخوان، امید به زندگی مبتلایان به سندرم ویسکوت – الدریچ را به نحو چشمگیری بهبود بخشیده است. به دلیل از دست دادن فراوان خون، کمخونی ناشی از فقر آهن امری طبیعی است که درنتیجه برای جبران این وضعیت تجویز مکملهای آهن ضروری است.
هرگاه نشانههایی از هرگونه عفونت یافت شد، جهت تعیین بهترین راه درمان لازم است آزمایشهای کامل برای شناسایی نوع ویروس، باکتری یا قارچ انجام گیرد. به دلیل پاسخهای غیر طبیعی بدن مبتلایان سندرم ویسکوت – الدریچ به واکسنها، درمان با پادتنهای جایگزین برای کسانی که دچار عفونتهای باکتریایی شدهاند، امری ضروری است. اغلب پزشکان برای بیمارانی که دچار کمبود پلاکت شدهاند، گاماگلوبولین داخل وریدی را تجویز میکنند. ولی پادتن زیرپوستی توصیه نمیشود چراکه موجب خونریزی زیرپوستی میگردد. پادتنهای جایگزین برای آن دسته از بیمارانی که طحال خود را در از دست دادهاند بسیار مهم میباشد.
اگزما میتواند شدید و مداوم باشد که در این صورت به مراقبت دائمی نیاز دارد. قبلاً توصیه میشد بیماران اگزمایی کم استحمام کنند ولی جدیداً محدودیت در استحمام را توصیه نمیکنند و تنها توصیه میکنند برای جلوگیری از خشک شدن پوست پس از استحمام در عرض کمتر از سه دقیقه از کرمها یا لوسیونهای نرمکننده و مرطوبکننده استفاده شود. روغن حمام به هنگام استحمام و نوعی کرم پس از استحمام، روزانه چند بار بر روی نقاط خشک و حاوی اگزما باید استعمال شود. استعمال کرمهای استروئیدی به میزان کم بر روی نواحی ملتهب مؤثر است ولی باید توجه داشت که زیاد از حد مصرف نشوند. از مصرف استروئیدهای قوی (مانند آستروئید حاوی فلوئور) بر روی صورت باید خودداری نمود. غذاهایی که اگزما را تشدید میکنند یا باعث بروز حساسیت (آلرژی) میشوند از رژیم غذایی باید حذف گردد.
جهت درمان کمبود پلاکت و خونریزی تزریق پلاکت میتواند مفید باشد. به عنوان مثال، اگر خونریزیهای شدید با روشهای معمول غیر قابل توقف بود، تزریق پلاکت ضروری است. در خونریزیهای مغزی تزریق سریع پلاکت باید انجام شود. نشان داده شده است که در صورت برداشت طحال طی عمل جراحی در مبتلایان به سندرم ویسکوت – الدریچ ، تعداد پلاکتهای خون در ۹۰% موارد به حالت طبیعی باز میگردد (طحال عضوی است که وظیفه “تصفیه خون” را به عهده دارد). برداشتن طحال سایر نشانههای سندرم ویسکوت – الدریچ را درمان نمیکند و فقط در مواردی که بیمار دچار کمبود تعداد پلاکت است مؤثر واقع میگردد. میدانیم روش تزریق پادتن در دوزهای بالا در بیماران با تعداد پلاکت کم، جهت بالا بردن میزان پلاکت تا حد قابل قبول استفاده میشود. ولی این روش در مبتلایان به سندرم ویسکوت – الدریچ که طحال خود را درآوردهاند چندین برابر مؤثرتر است. با این حال برداشتن طحال احتمال ابتلا بیماران سندرم ویسکوت – الدریچ به عفونتهای خاص ازجمله عفونت خون و پردههای مغز (مننژیت) را افزایش میدهد. شخصی که طحال خود را برداشته است باید باقی عمر خود از آنتیبیوتیکهای پیشگیریکننده عفونتها و تزریق پلاکت استفاده کند.
بیماریهای خود ایمنی ممکن است جهت درمان به داروهایی نیازمند باشد که به نوبهی خود سبب سرکوب بیشتر سیستم ایمنی شود. پادتنهای جایگزین با دوز بالا و استروئیدها ممکن است مشکل را برطرف کنند. ولی باید از حداقل مقدار ممکن آستروئید استفاده شود. همانند بچههایی که دچار نوعی نقص ایمنی میباشند، مبتلایان به سندرم ویسکوت – الدریچ نیز نباید از واکسنهایی که حاوی ویروسها یا باکتریهای زنده هستند استفاده کنند؛ زیرا احتمال فعال شدن ویروس یا باکتری در بدن و ایجاد بیماری وجود دارد. گاهی عوارض آبله مرغان ظاهر میشود که با درمان زود هنگام (داروهای ضد ویروسی، جایگزینی پادتن مخصوص آبله مرغان با دوز بالا و …) قابلپیشگیری است.
تنها راه درمان بلند مدت سندرم ویسکوت – الدریچ پیوند مغز استخوان یا پیوند سلولهای بنیادی خون بند ناف میباشد. پرتو درمانی کامل بدن یا استفاده از داروهای سرکوبکننده سیستم ایمنی پیش از عمل پیوند جهت بالا بردن احتمال موفقیت عمل نیاز است. در صورت وجود برادر یا خواهر سالم، از کل خانواده باید نمونه بافتی تهیه شود تا ببینیم کدامیک قادر به اهدا مغز استخوان خود هستند. در صورت سازگار بودن بافت پیوندی، ۸۰-۹۰% عمل موفقیتآمیز است. اهدا مغز استخوان برادر/خواهر یا بافت کاملاً منطبق نسبت به پدر/مادر، موفقیتآمیزتر است. البته در بیماران با نشانههای بالینی خفیفتر، تصمیمگیری اینکه پیوند مفزا ستخوان صورت گیرد یا نه، به عهدهی متخصص ایمنی شناسی میباشد. در دهه اخیر با پیشرفت علم امکان پیوند زدن بافتهای نامنطبق (ولی نه به خوبی بافتهای منطبق) امکانپذیر شده است. میزان موفقیت این نوع پیوندها با افزایش سن کاهش مییابد. در صورت در دسترس نبودن بافت منطبق کامل مغز استخوان یا برادر/خواهر میتوان از سلولهای بنیادی خون بند ناف جهت بازسازی و تصحیح ناهنجاریهای پلاکتی استفاده کرد.
انتظارات
سه ده پیش سندرم ویسکوت – الدریچ یکی از بیماریهای مهم اولیه نقص ایمنی با امید به زندگی ۳-۲ سال محسوب میشد. هرچند امروزه نیز سندرم ویسکوت – الدریچ یک بیماری خطرناک با عوارض تهدیدکننده محسوب میشود، اما بسیاری از افراد دوران بلوغ را پشت سر میگذارند و وارد بزرگسالی میشوند و به زندگی عادی خود ادامه میدهند. مسنترین بیمارانی که تحت عمل پیوند مغز استخوان قرار گرفتهاند، هماکنون در سنین ۲۰-۳۰ به سر میبرند و عاری از هرگونه نقص ایمنی یا بدخیمیها میباشند.
شما هم می توانید در مورد این بیماری داستان خود را با ما به اشتراک بگذارید
برای ثبت داستان خود لازم است ابتدا وارد حساب کاربری خود شده یا روی دکمه " افزودن داستان جدید " کلیک کنید. همچنین داستان شما بعد از ثبت، توسط مدیریت سایت بررسی و بعد از تاییدیه مدیریت سایت، داستان شما نمایش داده می شود.شما هم می توانید در مورد این بیماری پرسش خود را با ما به اشتراک بگذارید
برای ثبت پرسش خود لازم است ابتدا وارد حساب کاربری خود شده یا روی دکمه " افزودن پرسش جدید " کلیک کنید. همچنین پرسش شما بعد از ثبت، توسط مدیریت سایت بررسی و بعد از تاییدیه مدیریت سایت، پرسش شما نمایش داده می شود.