سل | (Tuberculosis (TB

چنانچه گفته شد بیماری سل می‌تواند به‌صورت نهفته بماند اما در صورت فعال شدن می‌تواند علائم زیر را بارز سازد:

• سرفه‌هایی که سه هفته یا بیشتر طول می‌کشد
• سرفه خونی
• درد قفسه سینه یا درد به دنبال هر بار تنفس یا سرفه
• کاهش ناخواسته وزن
• خستگی
• تب
• تعریق شبانه
• لرز
• از دست دادن اشتها

یکسری عوامل احتمال ابتلا به بیماری سل را افزایش می‌دهند:

• سیستم ایمنی ضعیف
• سفر به مناطقی که بیماری سل شیوع دارد یا زندگی در این مناطق
• فقر و سوءمصرف مواد
• کار در مراکز بهداشتی درگیر با افراد مبتلا

انواع روش‌های تشخیصی سل ریوی

1) کشف باسیل سل

آزمایش اسمیر مستقیم خلط (Direct Smear Microscopy) : اساس تشخیص بیماری سل ریوی آزمایش مستقیم و ساده خلط بیماران مشکوک است.در این روش نمونه خلط پس از گسترش بر روی لام به روش رنگ‌ آمیزی ذیل نلسون مورد بررسی قرار می‌گیرد. برای مثبت شدن این آزمایش نیاز به وجود حداقل ۵۰۰۰ تا ۱۰۰۰۰ باسیل در یک میلی‌لیتر از نمونه خلط است.

کشت : کشت خلط نسبت به آزمایش مستقیم خلط از حساسیت بیشتری برخوردار است ولیکن نتایج آزمایش معمولاً پس از ۴ الی ۸ هفته مشخص می‌گردد. همچنین انجام کشت خلط نیازمند مرکزی مجهز با تکنسین‌های ورزیده است که در همه‌جا میسر نمی‌باشد. ضمناً کشت خلط به‌ منظور تعیین هویت مایکوباکتریوم و بررسی مقاومت میکروب در برابر داروهای ضد سل (تست حساسیت دارویی) نیز استفاده می‌گردد.

سایر روش‌های آزمایشگاهی : لازم به ذکر است که در حال حاضر روش‌های آزمایشگاهی متفاوت و پیچیده میکروبیولوژیک و ایمونولوژیک در مراکز تحقیقاتی در حال آزمایش می‌باشند که به دلایل مختلف (از جمله پاسخ‌های مثبت کاذب، نیاز به تجهیزات و شرایط خاص و نیز هزینه بالای تمام‌ شده)، آن را به‌ جز در موارد پژوهشی، تنها برای موارد شک قوی به اشکال سخت و کشنده سل نظیر مننژیت سلی که از طرق دیگر نتوانسته‌ایم آن را ثابت یا رد کنیم و در عین‌ حال بیمار را خطر مرگ یا معلولیت تهدید می‌کند، آن‌هم فقط در آزمایشگاه‌های مطمئن از نظر کیفیت این آزمایش به‌ کار می‌بریم.

2) رادیوگرافی

چنانچه قبلاً اشاره شد اساس تشخیص بیماری سل ریوی آزمایش خلط بیماران مشکوک است و لذا رادیوگرافی در این مورد نقش بارزی ایفا نمی‌کند؛ زیرا بیماری‌های مختلف ریه ممکن است تصاویری مشابه سل در رادیوگرافی نشان دهند و از طرف دیگر بیماری سل ریوی ممکن است تظاهرات گوناگون رادیولوژیک داشته باشد مضافاً این‌ که به کمک رادیوگرافی سینه نمی‌توان اشکال فعال را از سل غیر فعال قدیمی تشخیص داد. با این‌ حال رادیولوژی می‌تواند بدون شک کمک بزرگی برای تشخیص بالینی در مورد بیماری سل کودکان، سل ریوی با اسمیر خلط منفی و سل خارج ریوی (از جمله سل ارزنی) باشد.

همچنین توصیه می‌شود که در بیماران مبتلا به بیماری سل ریوی، در شروع و پایان درمان از رادیوگرافی قفسه سینه به‌ منظور کمک به تشخیص و تعیین سیر بهبود ضایعات استفاده گردد؛ البته پایدار ماندن تغییرات رادیولوژیک به‌ ویژه ضایعات قدیمی هرگز نباید ملاک شروع یا ادامه درمان تلقی شود.

3) تست پوستی توبرکولین

آزمایش پوستی توبرکولین ازنظر بالینی ارزش محدودی دارد و این مطلب مخصوصاً در کشورهای با شیوع بالای سل بیشتر صادق است. ازیک‌طرف تست پوستی توبرکولین مثبت، بیماری سل را همیشه به همراه ندارد و از طرف دیگر وجود تست توبرکولین منفی تشخیص بیماری سل را کاملاً رد نمی‌کند. اما به‌ رغم تمام این توضیحات، تست پوستی توبرکولین از نظر بالینی در کودکان، به در سنین زیر پنج سال دارای اهمیت تشخیصی است؛ چون نتیجه مثبت آن می‌تواند نشانه عفونت جدید باشد و ما به خوبی می‌دانیم که خطر تبدیل عفونت سلی به بیماری فعال در این گروه سنی بیشتر است. در واقع، تست پوستی توبرکولین عمدتاً برای شروع درمان پیشگیری دارویی در کودکان در تماس با بیماران مبتلا به بیماری سل ریوی با گسترده خلط مثبت و یا در صورت حضور علائم بالینی و آزمایشگاهی جهت تشخیص بیماری سل در کودکان بکار می‌رود.

اساس درمان بیماری سل را درمان دارویی تشکیل می‌دهد. در اکثر موارد خطر سرایت بیماری پس از دو هفته از آغاز درمان مؤثر از بین رفته و با تکمیل دوره درمان منبع عفونت‌زا از جامعه حذف خواهد شد؛ بنابراین شناسایی و درمان بیماران مسلول مسری تنها اقدام اساسی برای پیشگیری از گسترش بیماری محسوب شده و به همین دلیل این درمان به‌ طور رایگان در اختیار بیماران مبتلا به سل قرار داده می‌شود. اهداف درمانی بیماران مبتلا به سل عبارت‌اند از:

• بهبود بیماران مسلول
• پیشگیری از مرگ یا عوارض ناشی از بیماری سل
• پیشگیری از گسترش بیماری
• پیشگیری از پیدایش موارد مقاوم به درمان
• پیشگیری از پیدایش موارد عود

اصول درمان

درمان دارویی را باید به‌ محض دریافت دو جواب آزمایش مبنی بر مثبت بودن اسمیر مستقیم خلط و یا در صورتی‌ که که بیمار بسیار بدحال و ظن به بیماری سل به شدت مطرح باشد آغاز نمود. در حال حاضر داروهایی که در درمان بیماری سل کاربرد دارند عبارت‌اند از:

• ایزونیازید (isoniazide)
• ریفامپین (rifampin)
• پیرازینامید (pyrazinamide)
• اتامبوتول (ethambutol)
• استرپتومایسین (streptomycin)

© سایت پزشکی و سلامت دکتر سوشا