سرگیجه (dizziness)

مردم سرگیجه را با انواعی از حالات تجربه می‌کنند، مانند:

• یک احساس کاذب حرکت و یا چرخش (سرگیجه)
• سبکی سر یا احساس ضعف
• عدم تعادل و یا از دست دادن تعادل
• احساس شناوری و یا سنگینی در سر

این احساسات ممکن است با راه رفتن، ایستادن و یا حرکت سر ایجاد یا بدتر شود. سرگیجه شما ممکن است با تهوع همراه باشد و یا آن‌قدر ناگهانی و یا شدید باشد که شما نیاز به نشستن یا دراز کشیدن داشته باشید. سرگیجه ممکن است چند ثانیه یا روزها طول بکشد و ممکن است عود کند.

سرگیجه علل بسیاری دارد؛ ازجمله اختلالات گوش داخلی، بیماری‌های حرکتی و اثرات دارو. گاهی اوقات به دلیل یک بیماری زمینه‌های دیگر ایجاد می‌شود، مانند گردش خون ضعیف، عفونت یا آسیب‌ دیدگی.

مشکلات گوش داخلی که باعث سرگیجه می‌شوند

احساس تعادل بستگی به ترکیب ورودی‌هایی از بخش‌های مختلف سیستم حسی بدن دارد. این بخش‌ها عبارت‌اند از:

• چشم‌ها
• اعصاب حسی
• گوش داخلی

در هنگام سرگیجه، به دلیل مشکلات گوش داخلی، سیگنال که مغز از گوش داخلی دریافت می‌کنند با آنچه چشم و اعصاب حسی دریافت می‌کنند، هماهنگ نیست. لذا مغز دچار نوعی سردرگمی شده و حالتی شبیه به سرگیجه ایجاد می‌گردد.

• سرگیجه وضعیتی حمله‌ای خوش‌خیم (BPPV) : این وضعیت باعث حس شدید و کوتاه اما غلط سرگیجه می‌شود. این نوع از سرگیجه به علت تغییر سریع در وضعیت سر ایجاد می‌گردد، مانند بلند شدن ناگهانی از حالت خوابیده یا نشسته و یا تجربه ضربه به سر. BPPV شایع‌ترین علت سرگیجه است.
• عفونت : یک نوع عفونت ویروسی عصب دهلیزی، به نام نوریت وستیبولار، می‌تواند باعث سرگیجه شدید و پایدار شود. اگر شما همچنین دچار از دست دادن ناگهانی شنوایی می‌شوید، ممکن است به آماس گوش درونی نیز مبتلا باشید.
• بیماری منیر : در این بیماری تجمع بیش‌ازحد مایع در گوش داخلی وجود دارد. در این بیماری دوره‌هایی چند ساعته از سرگیجه ناگهانی وجود دارد. شما همچنین ممکن است کاهش دوره‌ای شنوایی در گوش و احساس زنگ در یک گوش را تجربه کنید.
• میگرن : افراد مبتلابه میگرن نیز ممکن است حملات سرگیجه یا سایر انواع سرگیجه را حتی زمانی که سردرد شدید ندارند، تجربه کنند. این نوع سرگیجه می‌تواند چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد و ممکن است با سردرد و همچنین حساسیت به نور و سر و صدا همراه باشد.

مشکلات گردش خونی که باعث سرگیجه می‌شوند

شما ممکن است احساس سرگیجه، ضعف و یا عدم تعادل را در زمانی که قلب شما خون کافی به مغز پمپاژ نمی‌کند، تجربه کنید. علل عبارت‌اند از:

• افت فشارخون : کاهش فشار خون سیستولیک (عدد بالاتر در فشار خون) ممکن است باعث سبکی سر کوتاه و یا احساس غش شود. آن را می‌توان پس از نشستن یا ایستادن سریع نیز تجربه کرد. به این وضعیت همچنین افت فشار خون وضعیتی گفته می‌شود.
• گردش خون ضعیف : شرایطی مانند کاردیومیوپاتی، حمله قلبی، آریتمی قلبی و حمله ایسکمی گذرا می‌توانند باعث سرگیجه شوند. کاهش حجم خون ممکن است مانع رسیدن جریان خون کافی به مغز و یا گوش داخلی شود.

سایر علل سرگیجه

• شرایط عصبی : بعضی از اختلالات عصبی، مانند بیماری و بیماری MS پارکینسون، می به از دست رفتن پیش‌ رونده تعادل منجر شود.
• داروها : سرگیجه می‌تواند یک اثر جانبی ناشی از اغلب داروها – مانند داروهای ضد تشنج و ضد افسردگی، داروهای آرام‌ بخش و دیگر موارد باشد. به‌ طور خاص، داروهای کاهش فشار خون اگر فشار را بیش‌ از حد کاهش دهند، ممکن است باعث ایجاد حالت غش شوند.
• اختلالات اضطرابی : اختلالات اضطرابی خاص ممکن است احساس سبکی سر یا نوعی احساس گیجی و منگی که اغلب با عنوان سرگیجه شناخته می‌شود، ایجاد کنند. بعضی از این اختلالات عبارت‌اند از حملات هراس و ترس از ترک خانه و یا قرار گرفتن در محیط‌های بزرگ و فضاهای باز (ترس از مکان‌های شلوغ).
• سطح آهن پایین (کم‌خونی) : علائم و نشانه‌های دیگری که در صورت داشتن کم‌ خونی ممکن است همراه با سرگیجه رخ دهد عبارت‌اند از خستگی، ضعف و رنگ‌ پریدگی پوست.
• قند خون پایین (هیپوگلیسمی) : این وضعیت به‌ طور کلی در افراد مبتلابه دیابت که از انسولین استفاده می‌کنند، رخ می‌دهد. سرگیجه (احساس سبکی سر) ممکن است با عرق کردن و اضطراب همراه باشد.
• عرق کردن بیش‌ از حد و کم‌آبی : اگر شما در آب‌ و هوای گرم فعالیت کنید و یا مایعات کافی ننوشید، به علت از دست دادن آب بدن ممکن است احساس سرگیجه، کنید. به‌ ویژه اگر شما از داروهای قلب استفاده کنید.

عواملی که ممکن است خطر ابتلا به سرگیجه را افزایش دهند، عبارت‌اند از:

• سن : افراد مسن بیشتر احتمال دارد به مشکلات پزشکی‌ای که باعث سرگیجه و به‌خصوص حس عدم تعادل می‌شود، دچار شوند. آن‌ها همچنین به‌ احتمال‌ زیاد داروهایی مصرف می‌کنند که می‌تواند باعث سرگیجه شود.
• داشتن دوره‌های سرگیجه در گذشته : اگر شما قبلاً دچار سرگیجه شده باشید به‌ احتمال بیشتری در آینده نیز آن را تجربه خواهید کرد.

سرگیجه می‌تواند خطر زمین خوردن و زخمی شدن را افزایش دهد. تجربه سرگیجه در حال رانندگی یا کار با ماشین‌آلات سنگین می‌تواند احتمال آسیب را افزایش دهد. همچنین در صورتی‌ که علت زمینه‌ای که باعث سرگیجه شده است را درمان نکنید، ممکن است در درازمدت عواقب ناشی از عدم درمان آن را تجربه کنید.

اگر پزشک مشکوک شود که علت سرگیجه شما ممکن است سکته مغزی یا ضربه‌ مغزی باشد ممکن است بلافاصله درخواست MRI یا سی‌ تی‌ اسکن دهد.
پزشک در اولین ملاقات بیمار، از او درباره تاریخچه پزشکی و داروهایی که مصرف می‌کند، سؤال خواهد پرسید و برای او معاینه فیزیکی انجام خواهد داد. دکتر در معاینه فیزیکی وضعیت راه رفتن و تعادل فرد و نحوه فعالیت سیستم عصبی مرکزی را بررسی خواهد کرد.
همچنین ممکن است نیاز به انجام یک تست شنوایی و تعادل باشد؛ ازجمله:

• تست حرکت چشم : دکتر شما ممکن است وضعیت حرکت چشم را هنگام دنبال کردن یک شیء متحرک بررسی کند. همچنین ممکن است حرکت چشم در هنگامی‌ که داخل کانال گوش آب سرد و گرم و یا هوا وارد می‌شود، انجام گیرد.
• تست حرکت سر : اگر دکتر گمان کند که نوع سرگیجه شما از نوع سرگیجه وضعیتی حمله‌ای خوش‌خیم می‌باشد، ممکن است یک آزمایش حرکت سر ساده به نام مانور دیکس هال پایک (Dix-Hallpike) به‌ منظور تشخیص انجام دهد.

• پست اوروگرافی : این آزمایش مشخص می‌کند که کدام بخش از سیستم تعادلی شما بیشترین کمک را در حال حاضر به شما می‌کند و کدام بخش دچار مشکل شده است. شما در این تست با پاهای برهنه روی یک صفحه می‌ایستید و سعی می‌کنید تعادل خود را در شرایط مختلف حفظ کنید.
• تست صندلی چرخان : در طول این آزمون فرد روی یک صندلی که توسط کامپیوتر هدایت‌ شده و به‌ آرامی در یک دایره کامل می‌چرخد . در سرعت‌های بالاتر، این صندلی در یک قوس بسیار کوچک به عقب و جلو حرکت می‌کند.

علاوه بر این، ممکن است با انجام آزمایش خون به بررسی عفونت پرداخته‌ شده و تست‌های دیگری نیز برای بررسی سلامت قلب و رگ‌های خونی انجام پذیرد.

سرگیجه اغلب بدون هیچ‌گونه درمانی بهبود می‌یابد. در عرض چند هفته، بدن معمولاً نسبت به هر چیزی که آن را ایجاد کرده است سازگار می‌شود.

داروها

• قرص‌های آب؛ اگر شما بیماری منییر دارید، دکتر شما ممکن است یک قرص آب (ادرارآور) تجویز کند. این دارو همراه با یک رژیم غذایی کم‌نمک ممکن است به کاهش سرگیجه کمک کند.

• داروهایی که باعث کاهش سرگیجه می‌شوند : آنتی‌هیستامین‌هایی مانند مکلزین (Antivert) ممکن است باعث تسکین کوتاه‌ مدت سرگیجه شوند. آنتی کولینرژیک ها نیز به کاهش سرگیجه کمک می‌کنند. آن‌ها شامل پچ‌های پوستی اسکوپولامین (Transderm Scop) می‌شوند.
• داروهای ضد تهوع : دکتر شما ممکن است برای تسکین فوری تهوع یک دارو تجویز کند. برخی از این داروها به‌ نوبه خود می‌توانند باعث گیجی و خواب‌آلودگی شوند.
• داروهای ضد اضطراب : دیازپام (Valium) و آلپرازولام (Xanax) در کلاس داروهایی به نام بنزودیازپین ها، قرار دارند که ممکن است اعتیاد ایجاد کنند. آن‌ها همچنین ممکن است باعث گیجی شوند.
• پیشگیری از میگرن : برخی از داروها ممکن است به پیشگیری از حملات میگرن کمک کنند.

اقدامات درمانی

• مانور موقعیت سر : روشی به نام جابجایی وضعیتی (یا مانور Epley) در درمان سرگیجه وضعیتی حمله‌ای خوش‌خیم می‌تواند مؤثر باشد که توسط پزشک و یا یک درمانگر انجام می‌گیرد و معمولاً پس از یک یا دو بار می‌تواند اثربخشی خود را نشان دهد. در صورت داشتن هرگونه مشکل در گردن، ستون فقرات، رگ چشم و شبکیه، پیش از انجام این روش درمانی، حتماً به پزشک اطلاع دهید.
• تعادل درمانی : شما ممکن است ورزش‌های خاصی برای کمک به ایجاد تعادل و حساسیت کمتر به حرکت، انجام دهید. این روش نوعی درمان فیزیکی است که توان‌ بخشی دهلیزی نامیده می‌شود. این روش برای افراد مبتلا به سرگیجه ناشی از مشکلات گوش داخلی مانند نوریت وستیبولار استفاده می‌شود.
• روان ‌درمانی : این نوع درمان ممکن است برای افرادی که سرگیجه ناشی از اختلالات اضطرابی دارند، مناسب باشد.

جراحی یا دیگر روش‌ها

• تزریق : دکتر شما ممکن است در گوش داخلی آنتی‌بیوتیک جنتامایسین تا بخش مربوط به تعادل غیرفعال شود. گوشی که تحت تأثیر قرار نگرفته است، می به فعالیت ادامه دهد.
• حذف بخش حسی درونی گوش : در روشی که به‌ ندرت استفاده می‌شود تحت عنوان لابیرنتکتومی (labyrinthectomy) بخش پر پیچ‌ و خم دهلیزی در گوش مبتلا برداشته می‌شود. گوش دیگر به فعالیت تعادلی خود ادامه می‌دهد. این روش ممکن است در صورت از دست دادن جدی شنوایی و زمان‌هایی که سرگیجه با سایر روش‌ها درمان نشود، استفاده شود.

مرجع تخصصی پزشکی و سلامت دکتر سوشا