سرطان معده (Stomach cancer)

بسیاری از علائم اولیه سرطان معده با علائم بیماری زخم معده و اثنی عشر شباهت دارد. این علائم عبارت‌اند از:

• احساس ناراحتی مبهم و مداوم در قسمت فوقانی شکم که با غذا خوردن تشدید می‌شود.
• نفخ شکم یا سیری زودرس اخیر
• تهوع یا استفراغ پس از صرف غذا و بی‌اشتهایی

این علائم با درمان‌های معمول زخم معده و اثنی عشر جواب کامل و مساعد نمی‌دهد. اما به‌ طور کلی علائم بیماری خیلی دیر ظاهر می‌شود و اکثر افراد نیز علائم فوق را تا مدت‌ها تحمل کرده و مراجعه نمی‌کنند. در اغلب موارد هنگامی به پزشک مراجعه می‌شود که بیماری در مراحل پیشرفته بوده و سرطان به نواحی مختلف دست‌ اندازی کرده است. در این مرحله علائمی چون ضعف، خستگی، کم‌خونی شدید، زردی، درد استخوانی، استفراغ شدید و مکرر و کاهش وزن شدید نیز وجود دارد.

علائم هشدار دهنده سرطان معده

هرگونه احساس ناراحتی، ترش کردن، سوزش، درد شکم و سیری زودرس در سن بالای ۴۰ سال. نکته قابل‌ توجه این است که افرادی که این علائم را دارند حتماً مبتلا به سرطان معده نیستند ولی جهت اطمینان بررسی کامل باید انجام شود.

عفونت مزمن با میکروب هلیکوباکتر پیلوری

میکروب هلیکوباکترپیلوری با تضعیف سد دفاعی معده و اثنی عشر و با تهاجم به مخاط سبب زخم گوارشی می‌شود. امروزه این میکروب را عامل اصلی زخم گوارشی می‌دانند. راه انتقال این میکروب از فردی به فرد دیگر، از طریق تماس نزدیک در خانواده و عدم رعایت بهداشت است. در کشورهای جهان سوم افراد در سن زیر ۱۰ سالگی به این بیماری مبتلا می‌شوند و به‌این‌ترتیب اکثر افراد بالغ جامعه آلوده به این میکروب هستند. به نظر می‌رسد این میکروب اگرچه در پیدایش سرطان معده (به‌ خصوص ناحیه انتهایی معده) مؤثر است اما به‌ تنهایی عامل پدید آمدن سرطان نیست. زیرا در مرتبه اول با اینکه اکثریت افراد جامعه آلوده به میکروب هستند اما همه آن‌ها دچار سرطان معده نمی‌شوند. در ضمن این میکروب در سن پایین معده را آلوده می‌کند اما سن بروز سرطان حدود ۴۰ تا ۵۰ سالگی است یعنی در واقع روند ایجاد سرطان بسیار تدریجی و کند می‌باشد و فقط با حضور این میکروب سرطان ایجاد نمی‌شود. با تجویز آنتی‌بیوتیک‌های مناسب میکروب فوق را می‌توان از معده ریشه‌کن نمود. از سوی دیگر طی مطالعات اخیر افزایش شیوع سرطان نواحی ابتدایی معده در مناطقی که شیوع هلیکوباکتر پیلوری کمتر شده، گزارش‌ شده است. لذا در مجموع به نظر می‌رسد برای کاهش شیوع سرطان نمی‌توان به ریشه‌کن کردن این میکروب متوسل شد. اما ریشه‌کن کردن میکروب هلیکوباکتر پیلوری از معده افراد درجه‌ یک فامیل در فرد مبتلا به سرطان قسمت‌های انتهایی معده عاقلانه به نظر می‌رسد.

پولیپ معده

پولیپ زائده گوشتی با تشکیلات عروقی است که در سطوح مخاطی ایجاد می‌شود. پولیپ‌ها در اصل خوش‌ خیم هستند اما پولیپ‌های آدنوماتو بزرگ‌تر از ۲ سانتی‌متر با خطر بدخیمی همراه است.

عوامل ژنتیک

این نوع سرطان در افراد درجه‌یک فامیل فرد مبتلا، شیوع بیشتری دارد. توصیه می‌شود این افراد از شرایطی که می‌تواند زمینه سرطان معده را فراهم نماید پرهیز کنند. به علت نامعلوم سرطان معده در افراد با گروه خونی A شایع‌تر است که البته این همراهی نباید برای افراد گروه خونی A هراس‌آور باشد چون این گروه خونی بسیار شایع است اما سرطان معده نادر است.

عوامل محیطی

طبق مطالعات انجام‌ شده، سرطان معده در ژاپن شیوع بیشتری نسبت به کشور ایالات‌ متحده امریکا دارد. کسانی که در بزرگ‌سالی از ژاپن (منطقه پرخطر برای سرطان) به امریکا (منطقه کم‌خطر برای سرطان) مهاجرت کرده‌اند خطر ابتلا به سرطان معده در آن‌ها مانند ساکنین ژاپن است ولی فرزندان آن‌ها که از کودکی در امریکا بزرگ‌ شده‌اند ازنظر خطر ابتلا همانند فرزندان کشور میزبان می‌باشند یعنی خطر ابتلا کمتر است. این مطلب نشانگر تأثیر عوامل محیطی در بروز سرطان معده است.

عمل جراحی قبلی

افرادی که قسمتی از معده آن‌ها (به هر دلیلی) برداشته می‌شود به‌ واسطه ایجاد شرایط مناسب برای رشد و تکثیر عوامل میکروبی و تولید مواد نیتروزآمینی ممکن است در درازمدت ۱۵ تا ۲۰ سال پس از جراحی) بخش باقی مانده معده آن‌ها به سرطان مبتلا شود.

فقدان اسید معده

بیماری که سبب عدم ترشح اسید معده می‌شوند، می‌تواند زمینه‌ساز سرطان باشند. از این قبیل بیماری‌های، می‌توان به مواردی که به‌ واسطه تخریب بافت معده، ترشح اسید و تولید و ترشح مواد مؤثر در جذب ویتامین B12 کاهش می‌یابد، اشاره کرد که به دنبال آن، کم‌خونی به دلیل کمبود B12 ایجاد می‌کند (آنمی پرنیسیوز). در این بیماری خطر ابتلا به سرطان معده افزایش می‌یابد.

عواملی که خطر ابتلا به سرطان معده را افزایش می‌دهد عبارت‌اند از:

• رژیم غذایی سرشار از غذاهای شور و دودی
• یک رژیم غذایی فاقد یا دارای مقدار کم میوه‌ها و سبزیجات
• خوردن غذاهای آلوده به قارچ آفلاتوکسین
• سابقه خانوادگی سرطان معده
• عفونت با هلیکوباکتر پیلوری
• التهاب معده طولانی‌ مدت
• کم‌خونی خطرناک
• سیگار کشیدن
• پولیپ معده

عوامل تغذیه‌ای

به‌ طور کلی ترکیبات نیتروزآمینی به‌عنوان عوامل قوی سرطان‌زا شناخته‌ شده است. نیترات و نیتریت‌ها به‌وفور در خاک، آب آشامیدنی و مواد غذایی خاص (مثل گوشت) وجود دارد. میکروب موجود در معده سبب تجزیه نیترات‌ها و تولید نیتروزآمین‌ها می‌شوند. مواد نیترات در مواد خوراکی کنسرو شده و یا مرباها نیز وجود دارند. هر ترکیب و عنصری که مانع تولید بیشتر نیتروزآمین‌ها شوند به‌ عنوان عامل ضد سرطان شناخته می‌شود نظیر ترکیبات ویتامین ث و یا نگهداری مناسب غذاها در یخچال.

رژیم‌های غذایی خطرساز

• رژیم‌های غذایی حاوی مقادیر زیاد گوشت بریان و کبابی ماهی‌دودی، ماهی شور و گوشت خوک
• غذاهای نمک‌ زده، سبزیجات نمک‌ زده و شور، به سکویت نمکی، ترشیجات مانده، فلفل خشک

نمک به‌ خودی‌ خود خواص سرطان‌زایی ندارد ولی به نظر می‌رسد که غذاهای پرنمک موجب آسیب به بافت پوششی معده شده و این در درازمدت سبب ابتلا به سرطان می‌شود.

• از بین رفتن سطح طبیعی مخاط معده و در واقع قطر کم مخاط معده (آتروفی معده) خطر ابتلا به سرطان معده را افزایش می‌دهد (عفونت هلیکوباکتر پیلوری و مصرف بیش‌ از حد نمک سبب این حالت می‌شود)
• مشروبات الکلی

رژیم‌های غذایی محافظ

• سبزیجات و میوه‌جات تازه حاوی کاروتنوئید (ویتامین آ و ث) دارای اثرات ضد اکسیدکنندگی بالایی بوده و مانع بروز سرطان معده می‌شوند.
• هیچ ارتباطی بین مصرف قهوه و چای معمولی با سرطان معده مشاهده نشده است اما پلی فنل موجود در چای سبز اثرات ضد سرطانی دارد.
• حتی مصرف نصف یک پیاز متوسط در روز خطر ابتلا به سرطان معده را کم می‌کند.
• مصرف سیر در کاهش چربی خون و کاهش میزان بروز بیماری‌های قلبی-عروقی مؤثر است. همین‌طور اثرات ضد میکروبی داشته و می‌تواند سبب تقویت دفاع بدن در مقابل عفونت‌ها نیز بشود (مصرف سیر در ریشه‌کن کردن هلیکوباکتر پیلوری از معده نیز می‌تواند مؤثر باشد). در برخی نواحی شمال چین که تولید و مصرف سیر بالاست میزان سرطان معده در پایین‌ترین حد ممکن می‌باشد.

جهت تشخیص زودرس بیماری، باید هرگونه علائم و نشانه‌ای در قسمت فوقانی شکم مورد دقت قرار گیرد. با بروز این علائم بهتر است به پزشک مراجعه شود. تشخیص زود هنگام بیماران حائز اهمیت است. برای تشخیص سرطان معده از دو روش استفاده می‌شود:

عکس‌ برداری با مواد حاجب             

برای مشاهده سطح درونی لوله گوارش پس از خوراندن ماده حاجب اشعه به بیمار (محلول باریوم) از نقاط مورد نظر عکس‌ برداری می‌شود. (به‌طور مثال از مری، معده و اثنی عشر). در حقیقت با این روش سایه ضایعات مثل زخم یا تومور دیده می‌شود اما اگر ضایعات کوچک باشند و در نواحی خاصی از معده قرار گرفته باشند قابل‌ رؤیت نخواهند بود. علاوه بر این‌ که با این روش امکان گرفتن نمونه بافتی و بررسی میکروسکوپی آن وجود ندارد.

آندوسکوپی معده

روش دقیق‌تر و مطمئن‌تر، انجام آندوسکوپی معده (گاستروسکوپی) است که در آن از یک لوله ظریف و قابل‌ انعطاف با دوربین و چراغ انتهایی استفاده می‌شود. این روش به‌ صورت سرپایی قابل انجام است و امروزه با پیشرفت تکنولوژیک و آموزش‌های مناسب به پزشکان فوق تخصص گوارش امکان آسیب به بیمار وجود ندارد و اقدام کاملاً بی‌خطری به‌ حساب می‌آید.

در حال حاضر، جراحی تنها راه علاج سرطان معده است. در صورتی‌ که بیماری در مراحل اولیه شناخته شود می‌توان به علاج قطعی بیماری با استفاده از جراحی و برداشتن کامل تومور امیدوار بود اما معمولاً به هنگام مراجعه بیمار به پزشک، تومور به احشاء مجاور و حتی نقاط دور دست مثل کبد دست‌ اندازی نموده است. در چنین شرایطی عمل جراحی فقط برای بهبود شرایط زندگی بیمار انجام می‌شود.

اقدامات پس از عمل جراحی معده

• رژیم غذایی مناسب
• جهت کم کردن تحریکات معده، غذای سبک در دفعات زیاد میل شود.
• استفاده از مکمل‌های غذایی غنی از ویتامین آ و ث و ترکیبات آهن
• چون قسمت اعظم معده با عمل جراحی برداشته‌ شده، جذب ویتامین B12 مختل می‌شود. لذا باید ماهیانه ویتامین B12 تزریق شود.

درمان‌های مکمل

شیمی‌ درمانی

به‌ عنوان درمان کمکی جراحی می‌تواند مؤثر باشد و گاهی بنا به صلاح دید پزشک معالج و جهت جلوگیری از عود بیماری توصیه می‌شود.

اشعه درمانی (پرتو درمانی یا رادیوتراپی)

معمولاً مؤثر نیست. تنها در مورد نوعی از سرطان معده به نام لنفوم معده، شیمی‌ درمانی و رادیوتراپی مؤثر است. معمولاً از آن قبل از عمل جراحی برای شکستن تومور و تسهیل برداشت آن توسط جراحی استفاده می‌شود.

استفاده از داروهای هدفمند

این نوع داروها، ناهنجاری‌های خاصی در سلول‌های سرطانی را هدف قرار می‌دهند. برخی از آن‌ها که در سرطان معده به کار می‌روند عبارت‌اند از: تراستوزوماب (Trastuzumab)، ایماتینیب (Imatinib)، سانیتینیب (Sunitinib).

برای پیشگیری مناسب از یک بیماری باید علت اصلی و اولیه بیماری را شناخت و از آن پرهیز نمود. علت اصلی سرطان معده هنوز ناشناخته است اما با رعایت مسائل بهداشتی و تغذیه‌ای خاص می‌توان، میزان ابتلا به این بیماری را کاهش داد. دستورات بهداشتی برای پیشگیری از سرطان معده :

• پرهیز از مصرف مشروبات الکلی و استعمال دخانیات
• پرهیز از مصرف‌ ترشیجات مانده، غذاهای پرنمک، ماهی‌ دودی و نمک‌زده
• پرهیز از مصرف مداوم و زیاد گوشت کبابی، بریان و گوشت خوک
• مصرف روزانه سبزیجات و میوه‌جات تازه
• مصرف روزانه نصف پیاز متوسط به‌ صورت خام

در آینده نزدیک می‌توان با واکسیناسیون عمومی در مقابل میکروب هلیکوباکترپیلوری از ابتلای افراد به این میکروب جلوگیری نمود. در شرایط فعلی تجویز آنتی‌بیوتیک به عموم مردم برای ریشه‌کنی میکروب توصیه نمی‌شود.

• مهمترین گیاهان دارویی ضد سرطان معده
• تغذیه مناسب برای پیشگیری از سرطان معده
• شناخت غذاهای سرطان زا و ضد سرطان و پیشگیری از سرطان معده
• پنج فاکتور رژیمی در کاهش سرطان معده
• همه چیز راجع به جراحی لاغری اسلیو معده
• پمپ معده | جدیدترین روش لاغری مورد تایید FDA
• مهمترین گیاهان دارویی ضد سرطان معده

© سایت پزشکی و سلامت دکتر سوشا