اختلالات خواب (Sleep disorder)

بی‌خوابی اولیه (primary insomnia)

در این اختلالات، شکایت اصلی دشواری در شروع یا حفظ تداوم خواب است. عموماً فرد با داشتن یک خواب خوب اشتغال خاطر دارد. تلاش فرد برای تحقق این امر معمولاً ناکامی بیشتری را به دنبال دارد. برای تشخیص گذاری، این اختلال باید حداقل یک ماه ادامه یافته و منجر به ناراحتی واضح در شخص شده یا در عملکرد فرد اختلال ایجاد کند. در بررسی‌های انجام‌ شده نیز هیچ‌گونه مشکل جسمی یا روان‌پزشکی برای توجیه این اختلال پیدا نمی‌شود. این اختلال اغلب با بنزودیازپین ها(benzodiazepine) کنترل می‌شود.

توصیه‌های بهداشتی زیر کمک‌ کننده است:

• آن‌قدر بخوابید که برای احساس هوشیاری در طی روز لازم است نه بیشتر.
• فقط اوقات خواب را در بستر بگذرانید. سپری کردن اوقات طولانی در بستر خواب را منقطع می‌سازد.
• هر صبح در زمان مشخصی بیدار شوید. این نظم را هرروز حتی تعطیلات رعایت کنید.
• فعالیت‌های منظم فیزیکی خواب را عمیق می‌کنند.
• سر و صدای زیاد خواب را مختل می‌سازد. درجه حرارت اتاق را در حد مطلوب نگاه‌ دارید.
• یک شام سبک قبل از خواب به بهبود خواب کمک می‌کند. برعکس مصرف غذا و مایعات زیاد قبل از خواب، خواب را مختل می‌سازد.
• از مصرف کافئین (چای، قهوه، شکلات و …)، الکل و سیگار اجتناب کنید.
• اگر نمی‌توانید بخوابید و از این بابت عصبانی هستید تلاش بیشتری نکنید. به‌ جای آن اتاق‌ خواب را ترک کرده و کار دیگری انجام دهید.
• از خواب روز اجتناب کنید. مگر اینکه خواب روز به بهبود خواب شب کمک کند.

شکایت اصلی در این اختلال عبارت است از خواب زیاد یا خواب‌آلودگی طی روز. برای تشخیص گذاری این اختلال باید حداقل یک ماه ادامه یافته، منجر به ناراحتی واضح در شخص شده و یا در عملکرد فرد اختلال ایجاد کند. بررسی انجام‌ شده نیز هیچ‌ گونه مشکل جسمی یا روان‌پزشکی را برای توجیه این اختلال نشان ندهد.

محرک‌های سیستم عصبی مرکزی مانند فنیل فنیدیت (Methylphenidate) در این اختلال کاربرد دارند.

در این اختلالات وقفه تنفسی منجر به کم‌خوابی یا پرخوابی می‌شود.

در این اختلال افتادگی دیواره حلق طی خواب ،مکرراً باعث انسداد مجاری تنفسی فوقانی و قطع تهویه می‌شود. این امر منجر به کاهش اکسیژن‌ رسانی و اسیدوز می‌شود. یک آپنه ۱۰ ثانیه یا بیشتر طول کشیده با بیداری ختم می‌شود. حاصل این پدیده‌ها قطعه‌ قطعه شدن خواب و کاهش کیفیت مطلوب خواب بوده و خواب‌ آلودگی روزانه را در پی دارد. این اختلال معمولاً در دهه سوم زندگی آغاز شده با افزایش سن افزایش می‌یابد. در افراد چاق و جنس مرد بیشتر دیده می‌شود. خرناس بلند، سردرد به‌ خصوص در ناحیه پیشانی، افزایش وزن، خواب‌ آلودگی روزانه، افزایش فشار خون سیستمیک، بیماری قلبی-عروقی و اختلالات جنسی از تبعات آن است.

افسردگی، کاهش توجه و تمرکز، اختلال حافظه، کاهش توانایی‌های حرکتی از عوارض این اختلال ذکرشده است. در افرادی که تحت درمان قرار نمی‌گیرند افزایش میزان مرگ‌ و میر گزارش‌ شده است.

عوامل مستعد سازنده این اختلال عبارت‌اند از: انسداد بینی، توده حلق، زبان بزرگ، بزرگ شدن لوزه‌ها، فلج طناب صوتی، چاقی، کم‌ کاری تیروئید و …
در آپنه مرکزی هم جریان هوا و هم تلاش‌های تنفسی شکم و سینه در طی دوره‌های آپنه قطع‌ شده و با بیدار شدن مجدد شروع می‌شود. در درمان آپنه خواب باید از داروهای خواب‌آور و الکل به‌ شدت اجتناب شود.

فشار مثبت مداوم به راه‌های هوایی از طریق بینی درمان انتخابی است. تدابیر دیگری مانند کاهش وزن و اقدامات جراحی جهت اصلاح انسداد نیز کاربرد دارند.

در این افراد هماهنگی بین ریتم‌های سیرکادین (چرخه طبیعی ساعات خواب و بیداری) فرد و تغییرات محیطی دچار اختلال می‌شود. این اختلالات عبارت‌اند از الگوی مداوم و مکرر وقفه خواب که خواب‌ آلودگی یا بی‌خوابی را در پی داشته و حاصل ناهماهنگی بین سیکل خواب-بیداری مطلوب محیط فرد و الگوی خواب-بیداری سیرکادین می‌باشد. این اختلال ناراحتی واضح برای فرد ایجاد کرده یا اختلال جدی در عملکرد فرد ایجاد می‌کند.

در نوع تأخیر در مراحل خواب، فرد دیرتر از معمول به خواب‌ رفته و دیرتر نیز از خواب بیدار می‌شود.

نارکولپسی اختلال همیشگی است که اغلب در سنین ۱۰-۲۰ سالگی شروع‌ شده و در مردها شایع‌تر است. مبنای ژنتیک این اختلال مطرح است. در ۹۰-۱۰۰% موارد بیماران HLA-DR2 دیده می‌شود.

علائم اصلی نارکولپسی عبارت‌اند از:

• حملات خواب روزانه که شایع‌ترین علامت است. این حملات مقاومت‌ ناپذیر بوده و اغلب کوتاه‌ مدت هستند (معمولاً ۱۵ دقیقه)

• کاتاپلکسی (cataplexy) : فلج ناگهانی عضلات اسکلتی است که اغلب به دنبال هیجانات (خشم، تعجب و خنده) یا فعالیت فیزیکی ایجاد می‌شود. فلج ناگهانی ممکن است در کل بدن رخ دهد یا یک گروه از عضلات را در بربگیرد. معمولاً از چند ثانیه تا چند دقیقه طول می‌کشد.
• توهمات شنوایی و بینایی که اغلب با ترس همراه هستند.

• فلج خواب (sleep paralysis) : فلج موقتی عضلات ارادی که معمولاً چند ثانیه طول کشیده و بسیار ناخوشایند است. بیمار در این حالت بیدار و هوشیار است ولی قادر به حرکت دادن عضلات خود نیست.
• نارکولپسی : اختلال خطرناکی است. تصادف اتومبیل و نیز سوانح شغلی به‌خصوص در محیط‌های صنعتی از تبعات آن است. فرد باید از اشتغال در مشاغل خطرناک اجتناب کند.

خواب‌های برنامه‌ ریزی‌ شده در طی روز می‌تواند در کنترل نارکولپسی مفید باشد.

برای کنترل حملات خواب از محرک‌هایی مانند متیل فنیدیت و آمفتامین استفاده می‌کنند. ضد افسردگی‌های سه حلقه‌ای مانند ایمی پرامین و نور تریپتیلین نیز کاربرد دارند.

خواب‌گردی ( sleep walking-somnambolism)

خوابگردی عبارت است از راه رفتن در خواب که معمولاً با چشمان باز صورت می‌گیرد. گاهی فرد کارهای پیچیده‌تری مانند لباس پوشیدن و حتی رانندگی نیز انجام می‌دهد. خوابگردی معمولاً چند دقیقه طول می‌کشد و ندرتاً ممکن است تا یک ساعت ادامه یابد.

این اختلال در یک سوم اول شب در مرحله ۳ و ۴ خواب روی می‌دهد. بنابراین فرد چیزی به خاطر نمی‌آورد. بیدار کردن فرد خوابگرد نیز دشوار است. عموماً در سنین ۵-۱۲ سالگی دیده می‌شود. داروهایی که مرحله 3 و 4 خواب را وقفه می‌دهند مفید هستند.

باید مواظب بود تا بیمار آسیب نبیند (سقوط، انجام اعمال خطرناک)

اختلال کابوس (Nightmare disorder)

در این اختلال فرد ناگهان با رؤیا و همراه با ترس شدید بیدار می‌شود. محتوای ترسناک رؤیا را به خاطر دارد و کاملاً بیدار است. اختلال کابوس معمولاً در نیمه انتهایی شب دیده می‌شود. اختلال حاصل بیدار شدن از نوعی از خواب به نام REM بوده و در سنین ۵-۶ سالگی شیوع زیادی دارد. کابوس مکرر می‌تواند نشان‌ دهنده مشکلات روان‌پزشکی دیگر باشد. در صورت امکان، کاهش و حذف هر نوع منبع اضطراب کمک‌ کننده است. باید به کودک و والدین اطمینان داد که شرایط موقت و گذراست.

وقفه دهنده‌های خواب REM مانند ضد افسردگی‌های سه حلقه‌ای مؤثرند. از بنزودیازپین‌های نیز استفاده می‌شود.

اختلال وحشت شبانه (sleep terror disorder)

در این اختلال فرد با فریاد شدید و ناگهانی از خواب برمی‌خیزد. آثار ترس شدید در چهره بیمار هویداست. این اختلال مربوط به مرحله ۳ و ۴ خواب از نوع NREM بوده و معمولاً ۱-۳ ساعت پس از به خواب رفتن دیده می‌شود. فرد ممکن است با گیجی بیدار بماند. برخلاف اختلال کابوس معمولاً چیزی به خاطر نمی‌آورد. بیشتر در پسرها دیده می‌شود. این اختلال ممکن است نخستین علامت صرع باشد. مقدار کم دیازپام کمک‌ کننده است.

• علت احساس سقوط و افتادن در خواب چیست؟
• الگوی خوابیدن در بیماران ام اس چگونه است؟
• آیا خواب زیاد نیز برای سلامتی خوب است یا بد؟
• 8 ماده غذایی که نباید قبل از خواب مصرف کرد
• خوردن وعده غذایی قبل از خواب ضرر داره یا نه؟
• چه کارهایی رو قبل از خواب برای لاغری و کاهش وزن انجام بدیم؟

مرجع تخصصی پزشکی و سلامت دکتر سوشا