آسم (Asthma)

شایع‌ترین علائم آسم عبارت‌اند از:

• سرفه : سرفه بیماران آسمی معمولاً خشک است و اغلب در اواسط و آخر شب و اوایل صبح و یا هنگام ورزش و یا برخورد با عوامل خطر محیطی بدتر می‌شود و مانع خواب می‌گردد.
• خس‌خس : نوعی صدای زیر است که هنگام تنفس و اغلب در بازدم، بیشتر در هنگام شب و انجام ورزش شنیده می‌شود.
• تنگی نفس : در تنفس طبیعی عمل دم و بازدم به‌ راحتی و بدون احساس فشار یا کمبود هوا صورت می‌گیرد اگر بیمار دچار اختلال در تنفس به‌ صورت تنگی نفس گردد باید به‌ عنوان یکی از علائم مشکوک به آسم بررسی گردد.

البته همه بیماران علائم فوق را ندارند و شدت و میزان علائم نیز در ساعات مختلف شبانه‌ روز، فصل گوناگون و در حالت‌های مختلف بیماری و در حمله آسم متفاوت است.

حمله آسم

وقتی شدت علائم بیماری آسم از حد معمول بیشتر شود به آن حمله آسم اطلاق می‌گردد. همه حملات این بیماری مشابه نیستند و شدت‌های متفاوتی دارند. بعضی از آن‌ها می‌توانند آن‌قدر شدید باشند که سبب مرگ گردند. بنابراین حمله آسم از اورژانس‌های پزشکی است. با درمان و کنترل روزانه این بیماری ، پیگیری منظم و دوری از عوامل محرک می‌توان از حملات بیماری جلوگیری کرد.

علائم حمله آسم عبارت‌اند از:

• بدتر شدن پیش‌ رونده سرفه، خس‌ خس سینه، تنگی نفس و احساس فشردگی قفسه سینه
• هرگونه سختی در نفس کشیدن در حین راه رفتن و صحبت کردن
• غیبت از مدرسه به خاطر تشدید علائم بیماری
• نیاز به استفاده زیاد از داروی تسکین‌ دهنده (سالبوتامول) در روز یا شب یعنی بیشتر از ۲ بار استفاده از افشانه سالبوتامول در هفته
• کاهش در عدد ثبت‌ شده توسط نفس سنج (پیک متر) به کمتر از مقدار طبیعی بیمار
همچنین باید علائم یک حمله آسم شدید را سریعاً شناسایی کرد. علائم حمله آسم شدید عبارت‌اند از:
• تنگی نفس شدید، تنفس سریع
• خس‌ خس پیش‌ رونده
• استفاده از عضلات فرعی تنفس به‌ صورت داخل کشیده شدن پوست قفسه سینه و عضلات بین دنده‌ای
• ناتوانی در بیان حتی یک جمله
• افت سطح هوشیاری
• کاهش در عدد ثبت‌ شده توسط نفس سنج به کمتر از نصف مقدار طبیعی بیمار
• کبودی لب‌ها و انتهای انگشتان دست‌ و پا

می‌دانیم که ریه محل تبادلO2 و CO2 می‌باشند و راه ارتباط نایژه‌ها، نایژک و خانه‌های ششی با فضای بیرون هستند. در صورت برخورد فرد با یک عامل آغازگر، عضلات دیواره نایژه‌ها منقبض می‌شوند تا مانع رسیدن عامل خطر محیطی به ریه‌ها شوند. در ضمن غشای درونی نایژه‌ها شروع به ترشح مخاط نموده و بدین‌ وسیله عامل را به دام می‌اندازند و درنتیجه سرفه رخ می‌دهد تا عامل خارجی را به بیرون براند. این روند در همه افراد سالم اتفاق می‌افتد ولی در فرد آسمی سلول‌های التهابی پس از برخورد با عامل محرک واسطه‌های شیمیایی ترشح می‌کنند که منجر به انقباض ماهیچه دیواره نایژه‌ها و سرفه می‌شود. در ادامه مجدداً سلول‌های التهابی بیشتری به این ناحیه گسیل و دوباره واسطه‌های شیمیایی بیشتری ترشح می‌شوند و به همین ترتیب این چرخه معیوب شدت می‌یابد و باعث کندی سرعت و جریان بازدم و احساس خفقان و تنگی نفس می‌شود. پس به‌طورکلی در این بیماری در افراد مستعد ازنظر ارثی، به دنبال واکنش راه‌های هوایی به عوامل محرک و حساسیت‌زا آلرژیک)، وقایع زیر در راه‌های هوایی رخ می‌دهد:

• پوشش داخلی راه‌های هوایی متورم و ملتهب می‌گردد.
• ترشحات مخاطی راه‌های هوای (موکوس) زیاد می‌شود.
• عضلات دیواره راه‌های هوایی منقبض می‌گردد.

مجموع وقایع فوق موجب انسداد راه‌های هوایی شده و درنتیجه هوای کمتری از آن‌ها عبور می‌کند و با سخت‌تر شدن عمل تنفس، علائم آسم به‌ صورت سرفه، خس‌خس سینه و تنگی نفس بروز می‌کند.

از بین عواملی که سبب بروز یا بدتر شدن علائم این بیماری می‌گردند موارد شایع عبارت‌اند از:

• مواد حساسیت‌زا یا آلرژن مانند گرده‌های گل و گیاه، انواع سوسک‌ها و حشرات، هیره موجود در گردوغبار خانه و…
• مواد محرک مانند در معرض قرار گرفتن با دود سیگار، اسپند و هرگونه ماده سوختنی، آلودگی هوا و …
• عفونت‌های ویروسی مانند سرماخوردگی، آنفلوانزا و …
• ورزش و فعالیت فیزیکی

سایر عوامل مانند کم‌ تحرکی و چاقی، زایمان به روش سزارین، مواد افزودنی موجود در غذاها، کمبود ویتامین D، کلر موجود در آب استخر و …

گرفتن شرح‌ حال کامل بیماران و معاینه بالینی توسط پزشک به‌ طور معمول پایه اصلی در تشخیص بیماری است. لذا بروز سرفه‌های طولانی و مکرر بیش از ۴ هفته، خس‌ خس سینه مکرر و تنگی نفس در هر فرد، احتمال آسم را قویاً مطرح می‌نماید. در تشخیص بیماری علاوه بر شرح‌ حال و معاینه بالینی از روش‌های سنجش عملکرد ریوی نظیر اسپیرومتری (تست تنفس) نیز کمک گرفته می‌شود.

دستگاه پیک فلومتر یا نفس سنج نیز برای تعیین شدت بیماری، پایش بیماران قبل و بعد از درمان و به‌ خصوص پیش‌ بینی وقوع حملات آسم کاربرد دارد. بنابراین آموزش نحوه استفاده از این دستگاه به‌طور صحیح و نیز توصیه به استفاده منظم از آن به بیماران، بسیار مهم می‌باشد. بالغین و کودکان بالای ۴ سال می‌توانند از نفس سنج استفاده کنند.

آسم یک بیماری مزمن است و تاکنون راه‌حلی برای ریشه‌کن کردن آن پیدا نشده است ولی این بیماری را می‌توان به شکلی درمان و کنترل کرد که از بروز علائم و حملات آن پیشگیری شود. در صورت کنترل این بیماری می‌توان از زندگی مطلوبی برخوردار بود. البته از آنجایی‌ که شدت بیماری یک تظاهر ثابت در هر بیمار نیست و در طی زمان تغییر می‌کند و با توجه به اینکه هدف از درمان این بیماری ، کنترل علائم بیماری است. به‌ طور کلی برای رسیدن به کنترل کامل این بیماری باید اهداف درمانی را شناخت. اهداف درمان موفق آسم عبارت‌اند از:

• علائم بیمار در روز یا شب کاملاً از بین برود یا حداقلی باشد.
• حمله و تشدید علائم نداشته یا حداقلی باشد.
• نیاز به داروهای تسکین‌ بخش درمان آسم وجود نداشته یا حداقلی باشد.
• خواب راحت داشته باشد و سایر فعالیت‌های طبیعی زندگی را بدون بروز علائم انجام دهد.
• عوارض سوء مربوط به درمان حداقلی باشد.

برای رسیدن به اهداف فوق باید کارهای زیر را انجام داد:
آموزش بیمار در زمینه پیشگیری و پرهیز از عوامل خطری که باعث بروز یا بدتر شدن این بیماری می‌گردند (عوامل آغازگر) و نحوه کنترل این عوامل، نحوه استفاده صحیح از داروها و وسایل کمک درمانی و ارتباط منظم با پزشک معالج

درمان دارویی آسم

دو دسته اصلی دارویی برای درمان آسم استفاده می‌شود:

• داروهای تسکین‌ دهنده سریع الاثر که با شل کردن عضلات دیواره راه‌های هوایی، سبب گشادشدن راه‌های هوایی و درنتیجه کاهش یا رفع علائم این بیماری می‌شوند.
• داروهای کنترل‌ کننده یا نگه‌ دارنده که خاصیت مشترک این دسته دارویی اثرات ضدالتهابی آن‌هاست و از این راه علائم و احتمال بروز حمله را کاهش می‌دهند. این دسته دارویی به‌ طور طولانی‌ مدت به‌ کار می‌روند و استفاده از آن‌ها باید روزانه و منظم باشد. مؤثرترین داروی این دسته آستروئیدکورتون) های استنشاقی

تعیین برنامه درمانی برای مواقع حمله آسم

در اینجا باید بیمار بیاموزد که علائم زودرس تغییراتی را که در مراحل اولیه انسداد راه‌های هوایی اتفاق می‌افتد را تشخیص دهند. این علائم هشدار معمولاً قبل از علائم جدی‌تر پیش می‌آید.

• روش های درمان آلرژی فصلی را بهتر بشناسیم
• بهترین روش‌ها برای درمان طبیعی بیماری آسم چیست
• سرفه های مزمن بخاطر چه عواملی است؟

© سایت پزشکی و سلامت دکتر سوشا