تصلب شرایین یا آترواسکلروز (Atherosclerosis)

آترواسکلروز به‌ صورت تدریجی ایجاد می‌گردد. آترواسکلروز ( تصلب شرایین ) خفیف معمولاً هیچ علامتی ندارد. شما معمولاً علائم آترواسکلروز ( تصلب شرایین ) را بارز نمی‌سازید تا زمانی که یک سرخرگ تنگ یا مسدود شده و نتواند خون کافی به اندام‌ها و بافت‌های بدن برساند. گاهی اوقات یک لخته خون به‌طور کامل جریان خون را مسدود می‌کند و حتی باعث ایجاد یک حمله قلبی یا سکته مغزی می‌شود. علائم متوسط تا شدید آترواسکلروز ( تصلب شرایین ) بستگی به این دارد که کدام سرخرگ‌ها تحت تأثیر قرارگرفته است. مثلاً:

• اگر آترواسکلروز ( تصلب شرایین ) در عروق قلب رخ دهد، ممکن است علائمی مانند درد یا فشار قفسه سینه (آنژین) رخ می‌دهد.
• اگر آترواسکلروز ( تصلب شرایین ) در عروق منتهی به مغز رخ دهد، ممکن است علائم و نشانه‌هایی مثل بی‌حسی ناگهانی و یا ضعف در دست‌ها و پاها، مشکل در صحبت کردن یا لکنت زبان، از دست دادن موقت بینایی در یک چشم، و یا افتادگی عضلات صورت را تجربه کنید. این‌ها سیگنال یک حمله ایسکمی گذرا (TIA) هستند که اگر درمان نشود، ممکن است به سکته مغزی منجر شود.
• اگر آترواسکلروز ( تصلب شرایین ) در عروق بازوها و پاها ایجاد گردد، ممکن است علائم بیماری عروق محیطی، مانند درد ساق پا هنگام راه رفتن (لنگش) رخ دهد.
• اگر آترواسکلروز ( تصلب شرایین ) در عروق منجر به کلیه باشد شما دچار فشارخون بالا و یا نارسایی کلیه خواهید شد.

درصورتی‌که گمان می‌کنید به تصلب شرایین دچار شده‌اید و با توجه به علائم اولیه جریان خون ناکافی، مانند درد قفسه سینه (آنژین)، درد ساق پا و یا بی‌حسی حتماً به پزشک مراجعه کنید. تشخیص زودهنگام و درمان می‌تواند از بدتر شدن تصلب شرایین جلوگیری کرده و باعث توقف و یا پیشگیری از حمله قلبی، سکته مغزی و سایر موارد اورژانس پزشکی گردد.

آترواسکلروز، یک بیماری پیش‌رونده آهسته که ممکن است در اوایل دوران کودکی آغاز شود، می. اگرچه علت دقیق آن ناشناخته است، تصلب شرایین ممکن است با آسیب و صدمه به لایه داخلی سرخرگ شروع شود. آسیب ممکن است توسط عوامل زیر ایجاد شود:

• فشارخون بالا
• کلسترول بالا
• تری گلیسیرید بالا
• سیگار کشیدن و دیگر منابع دخانیات
• مقاومت به انسولین، چاقی یا دیابت
• التهاب ناشی از بیماری‌ها، مانند آرتریت، لوپوس و یا عفونت یا التهاب با علت ناشناخته

هنگامی‌که دیواره داخلی شریان آسیب‌دیده است، سلول‌های خون و دیگر مواد اغلب در محل جراحت تجمع یافته و جدار داخلی عروق را می‌پوشانند. با گذشت زمان، رسوب چربی ساخته‌شده از کلسترول و سایر محصولات سلولی نیز در محل آسیب انباشته‌شده و باعث سخت شدن و تنگ شدن شریان‌ها می‌شود. ارگان‌ها و بافت‌های متصل به عروق باعث انسداد عروق شده و مانع رسیدن خون کافی برای عملکرد درست بافت‌ها خواهد شد. درنهایت، بخش‌هایی از رسوب چربی ممکن است شکسته شده و به جریان خون وارد شوند که می‌تواند به سایر قسمت‌های بدن رسیده و باعث مسدود کردن جریان خون به ارگان‌های دیگر شود.

سخت شدن شریان‌ها به‌مرورزمان رخ می‌دهد. علاوه بر پیری، عواملی که خطر ابتلا به آترواسکلروز ( تصلب شرایین ) را افزایش می‌دهد عبارت‌اند از:

• فشارخون بالا
• کلسترول بالا
• دیابت
• چاقی
• سیگار کشیدن و استفاده از دیگر محصولات حاوی توتون و تنباکو
• سابقه خانوادگی بیماری زودرس قلبی
• عدم انجام ورزش
• رژیم غذایی ناسالم

عوارض ناشی از تصلب شرایین بستگی به این دارد که کدام شریان مسدود شده است. مثلاً:

• بیماری عروق کرونر قلبی هنگامی‌که آترواسکلروز ( تصلب شرایین ) باعث انسداد شریان باریک نزدیک به قلب شود، می‌تواند باعث درد قفسه سینه (آنژین)، حمله قلبی یا نارسایی قلبی شود.
• بیماری عروق کاروتید هنگامی‌که آترواسکلروز ( تصلب شرایین ) شریان باریک نزدیک به مغز را مسدود کند می‌تواند یک حمله ایسکمیک گذرا (TIA) و یا سکته مغزی ایجاد کند.
• بیماری عروق محیطی هنگامی‌که آترواسکلروز ( تصلب شرایین ) شریان باریک دست‌ها و پاها را مسدود نماید باعث ایجاد مشکلاتی در گردش خون دست‌ها و پاها می‌شود. این می‌تواند باعث حساسیت کمتر نسبت به گرما و سرما و افزایش خطر ابتلا به سوختگی و یا یخ‌زدگی شود. در موارد نادر، گردش خون ضعیف در دست‌ها و پاها می‌تواند به مرگ بافت (گانگرن) منجر شود.

• آترواسکلروزیس می‌تواند باعث آنوریسم شود که یک عارضه جدی است که می‌تواند در هر نقطه از بدن رخ دهد. آنوریسم یک برآمدگی در دیواره عروق است. اغلب افراد مبتلابه آنوریسم هیچ نشانه‌ای ندارند. درد و تپش در منطقه آنوریسم ممکن است رخ دهد و از موارد اورژانس پزشکی است. اگر آنوریسم پاره شود دچار خونریزی داخلی تهدیدکننده زندگی خواهید شد. اگر یک لخته خون در داخل آنوریسم ایجاد گردد، ممکن است یک سرخرگ را در برخی نقاط مسدود کند.

• بیماری مزمن کلیوی ناشی از جلوگیری از رسیدن خون حاوی اکسیژن به دلیل اترواسکلروز ( تصلب شرایین ) که با گذشت زمان می‌تواند عملکرد کلیه خود مختل کرده و مانع از دفع ضایعات از بدن شود.

طی یک معاینه فیزیکی، پزشک به دنبال علائمی از تنگ شدن، بزرگ شدن یا سخت شدن رگ‌ها می‌گردد مانند:

• ضربان ضعیف یا عدم وجود آن در نواحی تنگ عروق
• کاهش فشارخون در اندام مبتلا

بسته به نتایج حاصل از معاینه فیزیک، پزشک ممکن است یک مورد یا تعداد بیشتری‌ای تست‌های زیر را درخواست کند:

آزمایش خون

تست آزمایشگاهی می‌تواند افزایش سطح کلسترول و قند خون را که با خطر ابتلا به آترواسکلروز ( تصلب شرایین ) در ارتباط است را تشخیص دهد. برای این آزمایش ۹-۱۲ ساعت ناشتایی نیاز است.

سونوگرافی داپلر

پزشک ممکن است با استفاده از دستگاه سونوگرافی خاصی به نام داپلر فشارخون را در نقاط مختلف بازو یا پا اندازه‌گیری کند. این اندازه‌گیری می‌تواند به پزشک در ارزیابی درجه انسداد و همچنین سرعت جریان خون در شریان‌ها کمک کند.

شاخص مچ پا-بازویی

این تست می‌تواند بگوید آیا آترواسکلروز ( تصلب شرایین ) در عروق پا یا دست وجود دارد یا خیر. دکتر ممکن است فشارخون در مچ پا را با فشارخون در بازو مقایسه کند. این به‌عنوان شاخص مچ پا-بازویی خوانده می‌شود. یک تفاوت غیرطبیعی در فشارخون این دو ناحیه می‌تواند بیماری عروق محیطی که معمولاً توسط آترواسکلروز ( تصلب شرایین ) ایجاد می‌شود را نشان دهد.

نوار قلب (ECG)

به معنای اندازه‌گیری سیگنال‌های الکتریکی عبوری از قلب می‌باشد. اندازه‌گیری آن می‌تواند شواهدی از یک حمله قلبی را نشان دهد. گاهی اوقات آن را هنگام راه رفتن روی تردمیل یا دوچرخه ثابت اندازه‌گیری می‌کنند تا در صورت بروز علائم در زمان فعالیت این امر میسر شود.

تست استرس

تست استرس که با عنوان تست ورزش نیز خوانده می‌شود به جمع‌آوری اطلاعات در مورد چگونگی کارکرد قلب در طول فعالیت بدنی اشاره دارد. ازآنجاکه ورزش باعث می‌شود که پمپاژ قلب سخت‌تر و سریع‌تر شود تست ورزش می‌تواند مشکلات احتمالی قلب را نشان دهد.

کاتتریزاسیون قلبی و آنژیوگرافی

این تست می‌تواند تنگی عروق کرونر و یا انسداد آن را نشان دهد. در این تست یک رنگ مایع به داخل شریان‌ها از طریق یک لوله ظریف و بلند تزریق می‌شود. این رنگ هنگام تصویربرداری با اشعه ایکس تصاویر خوبی از نقاط انسداد نشان می‌دهد.

تغییر در شیوه زندگی مانند رژیم غذایی سالم و ورزش معمولاً بهترین درمان برای تصلب شرایین است. گاهی داروها یا عمل جراحی نیز به عنوان گزینه درمانی مطرح می‌شود.

داروها

داروهای مختلف می‌تواند روند آترواسکلروز ( تصلب شرایین ) را آهسته کنند و یا آن را بهبود بخشند. برخی از موارد عبارت‌اند از:

• داروهای کلسترول: کاهش کلسترول بد خون (LDL) می‌تواند روند رسوب چربی در دیواره عروق را کاهش دهد و یا حتی متوقف کرده و آن را از بین ببرد. افزایش کلسترول خوب (HDL) نیز می‌تواند کمک‌کننده باشد. برخی از داروها عبارت‌اند از استاتین‌ها (statins) و فیبرات‌ها (fibrates).
• داروهای ضد پلاکت: برخی از داروهای ضد پلاکت مانند آسپیرین (Aspirin) باعث کاهش تجمع پلاکت‌ها در عروق شده و ایجاد لخته و انسداد عروق جلوگیری می‌کنند.
• داروهای مسدودکننده بتا: این داروها معمولاً برای بیماری‌های عروق کرونری به کار می‌روند. آن‌ها ضربان قلب و فشارخون را کاهش داده و فشار وارده به قلب را کاهش می‌دهد و علائمی چون درد قفسه سینه را از بین می‌برند. مسدودکننده‌های بتا ریسک ابتلا به حمله قلبی و برخی مشکلات ریتم قلب را کاهش می‌دهند.
• مهارکننده‌های آنزیم تبدیل‌کننده آنژیوتانسین (ACE): این داروها با کاهش فشارخون و دیگر اثرات مفید بر رگ‌های قلبی روند تصلب شرایین را کند می‌کنند. همچنین ریسک بازگشت حملات قلبی را کاهش می‌دهند.
• مسدودکننده‌های کانال کلسیم: این داروها فشارخون را کاهش می‌دهند و گاهی در درمان آنژین به کار می‌روند.
• قرص‌های ادرارآور: فشارخون بالا یک عامل خطر قوی برای تصلب شرایین محسوب می‌شود. ادرار آورها فشارخون را کاهش می‌دهند.

روش‌های جراحی

گاهی روش‌های تهاجمی‌تری برای درمان تصلب شرایین به کار می‌رود. اگر شما علائم شدیدی داشته باشید و یا انسداد به‌گونه‌ای باشد که بقای عضله یا بافت پوستی را تهدید کند ممکن است کاندید یکی از انواع جراحی‌های زیر باشید:

• آنژیوپلاستی و جایگزینی استنت: در این روش پزشک یک لوله باریک و دراز (کاتتر) را به قسمت مسدود یا تنگ عروق وارد می‌کند. یک کاتتر دیگر که یک بالون در آن قرار دارد سپس به منطقه تنگ وارد می‌شود. سپس بالون باد می‌شود و با فشردن مواد رسوبی به دیواره شریان، راه آن را باز می‌کند. یک استنت (لوله‌ای توری) نیز به باز نگه‌داشتن عروق کمک خواهد کرد.
• اندارترکتومی(Enderterectomy): گاهی اوقات رسوب چربی می‌بایست به طریق جراحی از دیواره عروق تنگ‌شده برداشته شود.
• درمان فیبرینولیتیک؛ اگر در بدن فرد شریانی وجود داشته باشد که به‌وسیله لخته مسدود شده باشد پزشک با استفاده از یک داروی از بین برنده لخته این مشکل را حل خواهد کرد.
• عمل جراحی به ای پس: پزشک ممکن است با پیوند زدن رگ ناحیه دیگری از بدن یا یک لوله مصنوعی مشکل جریان خون به ناحیه موردنظر را حل کند.

طب جایگزین

برخی از مواد غذایی و مکمل‌ها می‌توانند به کاهش سطح کلسترول و فشارخون که دو عامل مهم برای تصلب شرایین هستند کمک کنند.

• آلفالینولنیک اسید
• جو
• بتاسیتواسترول(موجود در مکمل‌های خارجی و برخی مارگارین‌ها)
• کلسیم
• کاکائو
• روغن کبد ماهی
• چای سیاه
• کوآنزیم Q10
• روغن ماهی
• اسید فولیک
• سیر
• چای سبز
• سبوس جو دوسر
• سیتواستانول(موجود در مکمل‌های خوراکی و برخی مارگارین‌ها)
• ویتامین C

قبل از اضافه کردن هریک از این فاکتورها به رژیم غذایی خود حتماً با پزشک مشورت کنید. همچنین می‌توانید تکنیک‌های تمدد اعصاب مانند یوگا یا تنفس عمیق را تمرین کنید تا به آرامش و کاهش استرستان کمک کند. این شیوه می‌تواند به‌طور موقت فشارخون را کاهش دهد و خطر تصلب شرایین را پایین بیاورد.

© سایت پزشکی و سلامت دکتر سوشا